مقدمه
ناباروری عبارت است از ناتوانی درحصول حاملگی بدنبال یک سال تماس جنسی منظم و بدون هرگونه پیشگیری.اگر شما بیش از یک سال برای باردار شدن تلاش نموده اید و موفقیتی حاصل نشده است باید از نظر احتمال ناباروری مورد ارزیابی قرار گیرید.
از سوی دیگر اگر سن شما 35 سال یا بیشتر است شما باید ارزیابی از نظر ناباروری را زودتر از یک سال شروع کنید. بدلیل اینکه زمان مناسب جهت بارور شدن را ازدست ندهید.
اگر عادت های ماهانه شما نامنظم است یا شما سابقه ای شناخته شده از ناباروری در خانواده دارید نباید به اندازه یک سال جهت ارزیابی و شروع درمان صبر کنید. اگر شما نمی توانید بچه دار شوید بدانید که تنها نیستید. حداقل یک زوج از هر هفت زوج دنیا مشکل شما را دارند. درطول این زمان احساساتی همانند یأس، خشم، حسادت و استرس کاملاً طبیعی هستند اما اگر فردی تلاش نماید که درمان خود را بطور مناسب انتخاب نماید درک خواهد نمود که روشهای زیادی جهت حصول حاملگی وجود دارد. بسیاری از بیمارانی که بدنبال باردار شدن هستند به خواست خودشان می رسند.
ویزیت اولیه
اگر یک جواب آزمایش غیرطبیعی تجزیه مایع منی پیدا شد زوج مرد باید به یک متخصص کلیه و مجاری ادرار که درزمینه ناباروری مردان فعال است مراجعه کند و زمانی که شما پزشک مناسبی پیدا کردید شما و زوجتان تحت ارزیابی توسط یک سری از آزمایشات قرار خواهید گرفت. گاهی این موضوع نیاز به زمان و انرژی قابل توجهی دارد اما نتایج ارزشمند هستند. قبل از اینکه این آزمایشات انجام شود پزشکتان سوالاتی را از شما خواهد پرسید و شما و زوجتان ممکن است توضیحاتی در خصوص ارزیابی های قبلی ناباروری ارائه دهید. اینکه پزشک شما به راحتی به اطلاعات قبلی پزشکی شما دسترسی پیدا کند از این لحاظ خوب است که هزینه های زمانی و ریالی ارزیابی ها و درمان مجدد را کاهش می دهد. هم شما و هم زوجتان در مذاکرات با پزشک حضور داشته باشید، چرا که این همکاری کشف دلیل ناباروری را افزایش می دهد. در طول ویزیت اولیه مهم است که شما زوجین با همدیگر و هردوی شما با پزشکتان به راحتی در این خصوص صحبت کنید.
در ویزیت اولیه از شما درخصوص منظم بودن سیکل های ماهانه ، درد لگنی، خونریزی غیرطبیعی یا ترشحات غیرطبیعی واژن، تاریخچۀ عفونت لگن و بیماریهای پزشکی دیگر سوال خواهد شد. بعلاوه منتظر باشید که سوالاتی درخصوص حاملگی یا سقط های قبلی، سابقه جراحی و روش های پیشگیری از بارداری از شما پرسیده شود.
زوج شما ممکن است از نظر آسیب به اندام جنسی، جراحی، عفونت ها، مصرف داروها، تاریخچه باروری قبلی با یک زوج دیگر و بیماریهای دیگر پزشکی مورد سوال قرار گیرد.
حدود یک چهارم از زوجین نابارور بیش از یک علت برای ناباروری دارند بنابراین مهم است که هر عامل مرتبط با ناباروری در شما و زوجتان مورد ارزیابی قرار گیرند. درجریان ویزیت اولیه شما ممکن است مجبور شوید که از اضطراب روحی روانی خودتان برای ناباروری با پزشکتان صحبت کنید. موضوعی که طرح آن با دوستان و فامیل بسیار مشکل است. پزشکتان این مشکل را می شناسد بنابراین شما باید خود را راحت احساس کنید و هرچیزی که دلتان می خواهد را از پزشکتان بپرسید.
چرخه طبیعی بارداری
جهت درک ضرورت انجام آزمایشات و درمان های باروری لازم است که بدانید حاملگی طبیعی چگونه اتفاق می افتد.
اولاً تخمدان شما باید یک تخمک آزاد کند که توسط لوله های رحم (فالوپ) برداشته شوند. دوماً سلول اسپرم مرد باید از مبدا واژن به مقصد لوله فالوپ حرکت نماید سپس تخمک لقاح یافته یا جنین از لوله های فالوپ به سمت رحم حرکت کرده و در آنجا لانه گزینی می نماید. هر مشکلی در انجام این روند منجر به ناباروری خواهد شد.
عوامل مرتبط با باروری
تخمک گذاری
مشکلات مربوط به تخمک گذاری دلایل شایعی برای ناباروری هستند و25% از دلایل ناباروری را تشکیل می دهند. تخمک گذاری عبارت است از آزاد شدن یک سلول تخمک بالغ از یکی از تخمدان های شما. بعد از تخمک گذاری ، تخمدان هورمونی بنام پروژسترون تولید می کند در طول روزهای 12 تا 16 سیکل ماهانه قبل از آنکه خونریزی قاعدگی شروع شود پروژسترون دیوارۀ رحم شما را در شرایطی ایده آل جهت کاشته شدن و تغذیه سلول تخم کاشته شده نگه می دارد. اگر شما سیکل های قاعدگی منظم دارید احتمالاً شما تخمگ گذار هستید. طول سیکل طبیعی حدود 24 تا 34 روز می باشد(شروع سیکل، روز شروع خونریزی قاعدگی محسوب می شود) اگر شما درطول چند ماه فقط یک پریود دارید یا اصلاً پریود نمی شوید شما احتمالاً تخمک گذار نیستید یا بطور نامنظم تخمک گذار هستید.
برای اینکه بدانید تخمک گذاری چه زمانی اتفاق خواهد افتاد مثلاً هنگامیکه بخواهید زمان مناسب تماس جنسی یا تلقیح داخل رحمی (IUI) را تخمین بزنید شما می توانید از کیت های ادراری LH که به راحتی در تمام داروخانه ها قابل دسترسی هستند استفاده کنید این کیت ها جهت تعیین فوران ناگهانی هورمون LH که دقیقاً قبل از تخمک گذاری اتفاق می افتد، طراحی شده اند. فوران LH یکی از دو تخمدان را جهت آزاد ساختن تخمک و شروع تولید پروژسترون تحریک می کند. این کیت ها معمولاً یک تا دو روز قبل از تخمک گذاری را تشخیص می دهند. و به این ترتیب شما را مطلع می کنند که تخمک گذاری طی 24 تا 36 ساعت بعد اتفاق خواهد افتاد. در یک سیکل طبیعی سطح هورمون پروژسترون هفت روز بعد از وقوع تخمک گذاری در بالاترین مقدار خود قرار دارد. پزشک شما ممکن است از آزمایشگاه بخواهد که برای شما در این زمان اندازه گیری هورمون پروژسترون از خون انجام دهند. بطور کلی پروژسترون خون بین روزهای 19 تا 23 از یک سیکل 28 روزه قابل انجام است. افزایش مقدار پروژسترون در این زمان دلالت بر وقوع تخمک گذاری و کافی بودن ترشحات هورمونی تخمدان دارد.
اگر شما تخمک گذار نیستید ممکن است پزشک آزمایشات اختصاصی تری جهت فهمیدن دلیل تخمک ناگذاری و شروع درمان آن درخواست نماید. سابقه شما و معاینۀ بالینی که توسط پزشکتان انجام می شود به انتخاب آزمایشات مناسب کمک خواهد کرد. داروهای القا کننده تخمک گذاری هم به شکل خوراکی و هم به شکل تزریقی به وفور در دسترس هستند.
عامل لوله ای
بدلیل اینکه لوله های رحم (فالوپ) باز با عملکرد مناسب جهت بارداری ضروری هستند ارزیابی باز بودن لوله ها حائز اهمیت است. عوامل لوله ای همانند عوامل صفاقی (که کف لگن و شکم را می پوشاند) 35% کل دلایل ناباروری را تشکیل می دهند رادیوگرافی مخصوصی بنام هیستروسالپنگوگرام (HSG) جهت ارزیابی وضعیت رحم و باز بودن لوله ها استفاده می شود. در طی انجام این رادیوگرافی رنگ مخصوص مایعی از دهانه رحم به داخل رحم تزریق می شود که درون رحم را پر نموده و سپس به سمت لوله های فالوپ حرکت می کند. اگر محلول رنگی از انتهای لوله های فالوپ بیرون بریزد به معنی آن است که لوله های شما باز هستند. اگر محلول از لوله ها خارج نشود ممکن است لوله های شما بسته باشد.
اگر لوله های شما بسته باشند یا آسیب دیده باشند ، ممکن است پزشک با جراحی مشکل را حل کند. اما نتیجۀ جراحی تضمین کنندۀ باز ماندن لوله ها نیست. همانطور که گفته شد بعضی از مشکلات لوله ای با جراحی قابل اصلاحند اما در آسیب دیدگی شدید لوله ای انجام IVF (باروری آزمایشگاهی) بهترین گزینۀ درمان است.
بدلیل اینکه لوله هایی که جدیدا آسیب دیده اند.ممکن است از مایع پرشوند(هیدروسالپنکس)، که خود باعث کاهش موفقیت IVF می شود ممکن است پزشکتان قبل از انجام IVF تصمیم به برداشتن لوله آسیب دیده بگیرد.
عوامل مربوط به مرد
در حدود 40% از زوجهای نابارور، زوج مرد به تنهایی و یا همراه با زوجه اش دلیل ناباروری است. بنابراین در ارزیابی اولیه انجام یک آزمایش مایع منی بسیار مهم است. جهت انجام این آزمایش مرد بایستی حداقل دو روز از تماس جنسی خودداری نماید. سپس از وی خواسته خواهد شد که به روش خود تحریکی در منزل و یا در محل آزمایشگاه انزال نموده و تمام حجم مایع منی خود را در ظرفی که در اختیارش قرار داده می شود بریزد. بطور کلی اگر جواب نمونه اول مایع منی طبیعی نبود، یک یا دو نمونه دیگر به فاصله حدود یک ماه از همدیگر بایستی تهیه شده و دوباره مورد بررسی قرار گیرد چرا که کیفیت مایع منی در طول زمان تغییر می کند. ارزیابی های هورمونی و ژنتیکی هم بسته به معاینه بالینی و تاریخچه پزشکی بیمار، ممکن است ضروری باشد.
اگر جواب آزمایش مایع منی غیرطبیعی باشد، بایستی مرد به پزشک متخصص ناباروری مردان مراجعه نموده و تحت ارزیابی و درمان قرار گیرد. درمان می تواند شامل جراحی جهت مشکلاتی مانند واریکوسل یا انسداد مجاری، آنتی بیوتیک جهت درمان عفونت و یا درمان های دارویی جهت افزایش تولید اسپرم باشد.
دربعضی موارد دلیل واضحی جهت کیفیت پایین اسپرم پیدا نمی شود و IUI و IVF در این شرایط ممکن است کمک کننده باشند.
ترزریق مستقیم یک سلول اسپرم به درون تخمک (ICSI) هم در برخی موارد بعنوان قوی ترین روش کمک به باروری استفادده می شود.
سن
در جامعه امروز دیر حامله شدن یکی از تمایلات بانوان است . تعداد زنانی که در اواخر دهه سوم یا چهارم زندگیشان باردار شده اند، رو به افزایش است. اگر شما هم تمایل به دیرتر حامل شدن به دلایلی مانند تحصیلات و کار و .... دارید، بهتر است بدانید که از سن 35 سالگی قابلیت باروری شروع به کاهش می کند و درحدود 40 سالگی به طور قابل توجهی کم می شود. در بعضی زنان این کاهش حتی قبل از 30 سالگی شروع می شود.
کاهش باروری با افزایش سن ، به این دلیل است که تعداد تخمک های درون تخمدان های شما کاهش پیدا می کند و کیفیت تخمک های شما نیز به نسبت زمانی که جوانتر بوده اید افت می کند. امروزه ازمایشات خونی که ذخیره تخمدانی شما را ارزیابی می نمایند وجود دارند. اندازه گیری هورمونهای FSH و استرادیول در روزهای دوم تا چهارم قاعدگی از جمله آنها است. افزایش FSH در این زمان می تواند علامت کاهش قابلیت باروری شما باشد. هورمون دیگری بنام آنتی مولرین هورمون (AMH) اطلاعات بیشتری راجع به ذخایر تخمدانی شما بدست می دهد. کاهش AMH دلالت بر کاهش ذخایر تخمدانی دارد. البته کاهش AMH یا افزایش FSH به این معنی نیست که شما دیگر شانسی برای حامله شدن ندارید اما به این مفهوم می باشد که این شانس کاهش یافته است و در مسیر درمان کارهای درمانی خاص تر و یا دوزهای دارویی بالاتری جهت حصول حاملگی لازم دارید. روش دیگر ارزیابی ذخایر تخمدانی، روش شمارش فولیکول های آنترال (AFC) توسط سونوگرافی خلال مهبلی (درون واژن) می باشد.
بانوان مسن تر پاسخ ضعیف تری به داروهای باروری می دهند و میزان سقط در آنها بیشتر از زنان جوان تر است. احتمال بروز اختلالات ژنتیکی همانند سندرم داون (منگولیسم) نیز با افزایش سن آنها بیشتر می شود.
درمان های احتمالی جهت ناباروری مرتبط با سن شامل درمان دارویی به همراه IUI یا IVF است. دربیمارانی که شانس موفقیت درمانی بالایی حتی با IVF ندارند یکی از اقدامات مفید می تواند دریافت تخمک اهدایی باشد.
رحم و دهانه رحم (سرویکس)
درشرایط نادری دهانه رحم عامل ناباروری است. بسیار مهم است که اگر قبلاً بیوپسی (نمونه برداری) از دهانه رحم شما انجام شده و یا جراحی و فریز کردن دهانه رحم داشته است، آن را به پزشکتان اطلاع دهید. مشکلات دهانه رحم عموماً با آنتی بیوتیک ها، درمان هورمونی و یا انجام IUI قابل رفع می باشند.
انجام HSG که عموماً جهت ارزیابی لوله های رحمی (لوله های فالوپ) استفاده می شود می تواند حفره درون رحمی را نیز ارزیابی نماید. HSG عموماً زمانی بین قطع خونریزی قاعدگی و قبل از تخمک گذاری انجام می شود. اشکالات درون رحمی که می توان به آنها اشاره نمود، چسبندگی ها، پولیپ ها و فیبروئید ها(میوم ها) هستند. اشکالات رحمی شما ممکن است با لانه گزینی جنین تشکیل شده تداخل نموده و باعث سقط جنین کاشته شده گردند.
هیستروسکوپی روش دیگری جهت ارزیابی و اصلاح اشکالات ساختاری رحم است که در برخی موارد توسط پزشک به کار گرفته می شود.
عامل صفاقی
عامل صفاقی ناباروری اشاره به اختلالاتی دارد که صفاق (لایه ای که اندام های داخلی شما را می پوشاند) را درگیر می کند همانند چسبندگی ها و آندومتریوز. آندومتریوز وضعیتی است که بافت طبیعی اندومتر شروع به رشد به خارج از رحم می نماید. و در 35% از زنان ناباروری که مشکل قابل تشخیص دیگری ندارند دیده می شود. آندومتریوز بطور شایع تری در بانوان با ناباروری درد لگنی و تماس جنسی دردناک دیده می شود. آندومتریوز ممکن است که عملکرد تخمدان، ذخیرۀ تخمدانی ، عملکرد لوله های رحمی (فالوپ) و لانه گزینی جنین را تحت تاثیر قرار دهد.
لاپاروسکوپی که امروزه روشی با تهاجم اندک محسوب می شود جهت تشخیص و درمان چسبندگی ها یا آندومتریوز به کار گرفته می شود.
لاپاروسکوپی معمولاً به همراه بی هوشی عمومی و غالباً در بیمارستان قابل انجام است. در طی انجام این تکنیک دستگاهی مشابه تلسکوپ که لاپاروسکوپ نامیده می شود از طریق یک شکاف کوچک در زیر ناف (درون حفره لگن) قرار داده می شود سپس پزشک از طریق این لاپاروسکوپ حفرۀ شکمی شما را بررسی نموده تخمدان ها لوله های رحمی و خود رحم را مشاهده می کند.
هرچند که انجام لاپاروسکوپی بعضی اوقات قابل توجیه و حتی قابل توصیه است این تکنیک بابت هر ارزیابی ناباروری نیاز نیست. لاپاروسکوپی روشی گرانبها است و در موارد اندکی خطرات جراحی دارد شما و پزشکتان باید در خصوص اینکه در مورد شخص شما لاپاروسکوپی ضرورت دارد یا خیر باید با هم مشورت کنید.
ناباروری توصیف نشده
در حدود 10% از زوجینی که برای باروری تلاش می کنند تمامی بررسی ها نتایج طبیعی دارد و درنتیجه دلیل نا باروری پیدا نمی شود. در اغلب آنان دلایل پیش پا افتاده ای که ذاتاً نمی توانند توجیه کنندۀ نا باروری باشند ممکن است یافت شود. در این شرایط نا باروری را اصطلاحاً توصیف نشده می نامیم . زوجینی که به این نوع از نا باروری مبتلا هستند ممکن است مشکلاتی در کیفیت تخمک، لقاح، ژنتیک، عملکرد لوله های رحم و عملکرد سلولهای اسپرم زوج مرد داشته باشند که همۀ آنها موارد مشکلی به جهت تشخیص و درمان محسوب می شوند. داروهای باروری و IUI در چنین زوجهایی با موفقیت هایی هرچند اندک همراهند. اگر حاملگی طی 3 الی 6 چرخه (IUI) اتفاق نیافتد توصیه به انجام IVF که درمان موثرتری در ناباروری توصیف نشده محسوب می شود اقدامی منطقی است.
اختلالات ژنتیکی
بعضی از آقایان و بانوان ممکن است اختلالات ژنتیکی داشته باشند که وقوع حاملگی برای آنان را با مشکل مواجه نموده یا باعث بروز سقط در آنان شود . درشرایط خاصی درمان های اختصاصی تر باروری همانند تشخیص قبل از لانه گزینی PGD ممکن است به همراه IVF توصیه شود. PGD این امکان را به زوجین می دهد که قبل از لانه گزینی از محتوای ژنتیکی جنین خودشان باخبر شوند این نوع درمان فقط در زوجین خاص قابل استفاده بوده و مشاوره های ژنتیک اختصاصی را می طلبد. بسته به وضعیت شما ممکن است پزشکتان این روش درمانی را برای شما توصیه نماید