امروزه با پیشرفت علم و تکنولوژی، برای تمام محققان عرصه ناباروری معلوم گشته که نازایی تنها یک مشکل زنانه نیست، بلکه فاکتورهای مردانه نیز در این امر دخالت دارند و با وجود آنکه در گذشته عنوان می شده که بخش عمده ای از علل ناباروری را باید در زنان جستجو کرد، پزشکان امروز اذعان دارند که نقش زوجین در این امر یکسان است و زن و مرد هر دو حدود 35 تا 40 درصد از علل ناباروری را شامل می شوند.
اگر زوجی در طی تلاش یک ساله خود برای فرزندآوری، موفق به این امر نشوند باید قدری جدی تر مشکل خود را پیگیری کنند و برای پی بردن به علت نازایی لازم است هر دو فرد( زن و مرد ) از نظر وجود عوامل احتمالی نازایی مورد بررسی قرار گیرند.
در هر حال طبق آنچه گفته شد علل ناباروری در زوجین برابری می کند؛ به همین خاطر تلاش کرده ایم در این گزارش هر چند کوتاه به علل ناباروری در مردان و شیوه های درمان آن بپردازیم.
حدود 35تا 40 درصد علل ناباروری در خانم ها و همین حدود نیز در آقایان مشاهده می شود. در واقع علم و تکنولوژی امروز اثبات کرده است که باید انگشت اشاره علت اصلی ناباروری که در اکثر مواقع به سمت زنان بوده است، کنار گذاشته شود و به دنبال علل ناباروری در مردان نیز باشیم. البته ناگفته نماند که حدود 5 تا 15 درصد علل نیز ناشناخته است و در حال حاضر نمی توان آن را تشخیص داد و حدود 10 تا 15 درصد علل نیز هم در هر دو زوج یعنی زن و مرد وجود دارد.
علل ناباروری در مردان
بخش عمده ای از علل ناباروری در آقایان، برمی گردد به اینکه اسپرم تولید نمی شود و یا اینکه کیفیت لازم را ندارد. یک مرد نورمال تقریباً حدود 100 میلیون اسپرم تولید می کند که البته برای باروری تنها یکی از آنها کافی ست؛ اما در واقع این امر در نظام خلقت به گونه ای برنامه ریزی شده که در نهایت تنها یکی از بهترین های آن اسپرم ها انتخاب می شود که اثرگذارتر است و کارآیی بهتری دارد.
البته این سؤال برای ما نیز مطرح است و پاسخ آن همچنان ناشناخته که چرا تنها یک اسپرم کافی ست در حالی که میلیون ها اسپرم تولید می شود و این موضوع در زنان متفاوت است؛ چراکه در زنان یک تخمک آزاد می شود و همان تخمک تبدیل به جنین می شود، اما به ازای یک تخمک چندین میلیون اسپرم آزاد می گردد.
زمانی که مشخص می شود این زوج موفق به باروری طی یکسال تلاش مداوم ماهیانه نشده اند، از آنها تست و آزمایش ناباروری گرفته می شود. اولین و ساده ترین تست این است که ما از مرد می خواهیم آزمایش اسپرم بدهد و با بررسی و آنالیزی که روی اسپرم او صورت می گیرد، می توان بخش عمده ای از اطلاعات را بدست آورد.
این آزمایش، آزمایش مهمی ست که باید به صورت دقیق انجام گیرد؛ چراکه براساس آن مشخص می شود که این مرد سالم است و علت ناباروری از سمت زن است. به همین خاطر دستورالعمل هایی برای انجام دقیق این تست وجود دارد که آزمایشگاه ها و مراکز درمان ناباروری موظف به اعمال این دستورالعمل ها هستند.
10 درصد مردان نابارور، اسپرم تولید نمی کنند(آزواسپرم)
حدود 10 درصد مردانی که نابارور هستند، اصلاً اسپرم تولید نمی کنند؛ یعنی در بافت بیضه آنها هیچ اسپرمی در مایع منی وجود ندارد و در واقع آزواسپرمی هستند.
این امر می تواند دو علت داشته باشد؛ نخست اینکه مجاری که اسپرم را از بیضه تخلیه می کنند، مسدود شده اند که می شود آزواسپرمی انسدادی و شایع ترین علت آن علل عفونی ست که ممکن است از راه تماس جنسی منتقل شده و موجب انسداد مجاری شود و اسپرم خارج نگردد. حتی ممکن است که عفونت های ادراری در دوران نوجوانی به طور درست درمان نشده باشند و این امر مشکلاتی را به وجود می آورد.
دسته دیگر غیرانسدادی ست؛ یعنی اسپرمی تولید نمی شود، که طیف گسترده ای از علل ژنتیکی و وراثتی می تواند در این امر نقش داشته باشد. همین طور علل محیطی، مثل قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی و عناصر و فلزات سنگین و گازهایی که در زمان جنگ تحمیلی استفاده شده است. در واقع گازهای شیمیایی می توانند موجب ناباروری و عدم تولید اسپرم شوند.
بحث دیگر اینکه امروزه امید به زندگی در بیماران سرطانی افزایش یافته، روش های درمانی گسترش یافته و می توان یک بیمار نوجوان مبتلا به سرطان را درمان کرد و از آنجا که این روش های درمانی مبتنی بر موادی ست که به بیضه آسیب می رسانند، موجب می شوند که اسپرم در داخل بیضه تولید نشود و یکی از عوارض شیمی درمانی در سرطان همین موضوع است.
الیگواسپرمی
حدود 80 تا 90 درصد آقایان دیگر اسپرم دارند، اما اسپرم آنها ممکن است مشکلات مختلفی داشته باشند؛ یک دسته از آنها الیگواسپرمی هستند؛ یعنی تعداد اسپرم آنها بسیار کم است. در واقع الیگواسپرمی به حالتی گفته می شود كه غلظت اسپرم(تعداد اسپرم) در مایع منی اندك باشد. به عنوان مثال فردی با تعداد زیر 20 میلیون اسپرم در میلی لیتر منی، الیگواسپرمی ست.
تعداد كم اسپرم در منی می تواند به دلایل مختلفی باشد و حتی می تواند موقتی یا دائمی باشد و تشخیص الیگواسپرمی با یك تست ساده آنالیز مایع منی امکان دارد. وقتی اسپرم کاهش می یابد با وجود آنکه تنها نیاز به یک اسپرم می باشد، اما اسپرم ها توانایی رسیدن به تخمک را ندارند و فرد نابارور می شود.
البته این افراد نسبت به گروه قبلی شانس بیش تری دارند؛ چراکه اسپرم دارند اما این اسپرم توانایی رسیدن به تخمک را ندارد که روش های کمک باروری با خارج کردن تخمک از بدن زن و قراردادن آن در مجاورت اسپرم مرد و یا با تزریق اسپرم مرد به داخل تخمک زن باعث می شوند که این باروری انجام شود.
علت دیگر ناباروری در مردان این است که اسپرم وجود دارد، اما حرکت ندارد. یعنی اسپرم در زمانی که نزدیکی صورت می گیرد تخلیه می شود، اما در محلی که باید حرکت کند و در لوله های رحمی قرار بگیرد و تخمک را بارور کند فاقد حرکت است و یا تنها در جای خود حرکت می کند؛ در نتیجه اگر اسپرم در داخل مایع انزال فاقد حرکت باشد، قادر به رساندن خود به تخمک و محل بارور کردن تخمک نیست و فرد نابارور می شود.
در این خصوص با توجه به شدت این عدم تحرک، درجه بندی انجام می دهیم؛ یعنی بیان می شود که باید اسپرم حرکت پیش رونده خیلی سریع داشته باشد. همان طور که گفتم اسپرم ممکن است حرکت داشته باشند، اما پیش رونده نباشد و حرکت درجا باشد که در این زمینه نیز از روش های کمک باروری استفاده می شود.
تراتواسپرمی؛ علتی که شیوع بیش تری دارد
دسته بعدی از علل ناباروری که شیوع بیش تری دارد و ما از آن به عنوان تراتواسپرمی ذکر می کنیم، شامل گروهی ست که درصد زیادی از اسپرم ها دارای شکل نرمال نیستند.
در واقع باید حدود بیش از 4 درصد از اسپرم ها اشکال طبیعی و نرمال داشته باشند؛ چراکه این اشکال طبیعی و نرمال قادر به ایجاد جنین نرمال هستند. البته درخصوص علت این امر، علل ناشناخته زیادی در وجود دارد و هر عامل محیطی که آسیب به بافت بیضه برساند می تواند بر اسپرم اثر بگذارد.
به طور کلی باید بگویم در تمام موارد علل ناباروری مردان، ما باید به بررسی اسپرم بپردازیم؛ گرچه علل هورمونی نیز اثرگذار هستند، اما این اثر در نهایت بر روی اسپرم فرد است، یا فرد اسپرم ندارد و یا اسپرم ها مشکل دار هستند. حتی دیده شده فرد درگیر چند علت ناباروری ست نه فقط یک علت و همین موضوع روش های درمان و نتیجه درمان را سخت تر می کند.
باتوجه به تمام آنچه گفته شد علل ژنتیکی و محیطی بر این مسئله مؤثرند. البته در خصوص تغذیه اینکه خود تغذیه به عنوان عامل اصلی مطرح باشد، هنوز این امر اثبات نشده، اما نمی توان از اثرگذار بودن آن غافل شد؛ چراکه مثلاً غذاهایی که نمک فراوان دارند و یا فردی که دچار دیابت می شود، قدرت باروری و تمایل جنسی در او کاهش می یابد. در واقع مشکلات تغذیه ای می تواند آسیب را تشدید کند. به افرادی که با کاهش اسپرم و یا کاهش حرکت اسپرم مواجه هستند، توصیه می شود از مواد آنتی اکسیدان استفاده کنند؛ این خود باعث بهبود است و سم زدایی می شود.
تغییر سبک زندگی بر ناباروری افراد اثرگذار است
تغییر سبک زندگی بر ناباروری افراد اثرگذار است،جدای از آنچه گفته شد در خصوص علل ناباروری باید بیان کنیم که مؤلفه های زیادی در این خصوص وجود دارد و می توان به پارامترهای متعددی اشاره کرد؛ افزایش سن ازدواج و شیوع الگوهای رفتاری پرخطر مثل مصرف دخانیات، ترکیبات روان گردان و اعتیادآور که بر سیستم تولید مثل اثرگذار است. درواقع مصرف موادمخدر صنعتی عامل مهمی ست که اسپرم را تحت تأثیر خود قرار می دهد.
تکنیک های کمک به باروری در مردان
تمام روش های درمان ناباروری در کشورمان استفاده می شود و وجود دارد. امروزه روشی نیست که در خارج استفاده شود و ما در داخل کشورمان استفاده نکنیم؛ حتی بسیاری از هم وطنان ما که در خارج از کشور با این مسئله مواجه هستند، به دلیل پایین بودن هزینه درمان نسبت به خارج از کشور به مراکز درمانی داخل کشور مراجعه می کنند.
بسیاری از زوج هایی که با مشکل تعداد کم اسپرم جهت دستیابی به بارداری طبیعی مواجه هستند، می توانند از تکنیک هایی کمک بارورکننده نظیر تلقیح داخل رحم (IUI) و یا لقاح خارج رحمی (IVF) جهت بارداری موفقیت آمیز استفاده کنند. یعنی در یک محیط طبیعی آزمایشگاهی، اسپرم و تخمک را از زوجین گرفته و پس از لقاح و تشکیل جنین آن را به رحم مادر تزریق می‌کنند.
امروزه تکنیک های کمک باروری کمک کرده اند که حتی برای مردانی که در حالت عادی اسپرم ندارند، بتوان با استفاده از جراحی تعداد معدودی از اسپرم را از بافت بیضه استحصال کرد تا بتوانند صاحب فرزند شوند. با این روش حدود 50 درصد علل ناباروری در مردانی که مشکل اسپرم دارند قابل حل است.
درمان ناباروری در مردان احتمال دارد تا چندین ماه یا سال به طول انجامد؛ به همین خاطر باید در درمان ناباروری، زن و مرد باهم مشاركت داشته باشند و اگر ناباروری قابل درمان نباشد، یكی از پیشنهادات ما تلقیح مصنوعی با اسپرم اهداكننده است. البته روش تکثیر سلول های بنیادی اسپرم ساز انسانی در آزمایشگاه برای اولین بار در جهان توسط محققان ایرانی میسر شده که از آن به عنوان سنگ بنای روش های نوین درمان ناباروری مردان می توان نام برد.
آینده درمان ناباروری مردان بسیار امیدواركننده است و در این خصوص پژوهشگاه ابن‌سینا پا به پای مراكز پیشرفته جهانی طرح هایی را در دست اجرا دارد و حتی در بعضی از این طرح ها با كشورهای پیشرفته همكاری می كند تا امید پدر شدن را در دل تمام افرادی كه از لحاظ ژنتیكی مرد هستند، زنده كند.