یکی از ابتدایی‌ترین اطلاعاتی که هر زن درباره بدن خود باید داشته باشد ، شناخت نسبتا کامل دستگاه تناسلی خود میباشد تا بتواند موارد و مسایل طبیعی را از بیماریها و موارد غیر طبیعی تشخیص دهد .
شناخت اعضای تناسلی، بطور علمی ، باعث میشود دیدگاه افراد نیز نسبت به برخی باورهای نادرست، تصحیح شود. همانطور که ظاهر افراد بسیار از هم متفاوت است، برحسب عوامل فردی و تاثیر عواملی مثل ژنتیک و … شکل ظاهری اندام جنسی ممکن است از فردی به فرد دیگر تا حد زیادی متفاوت باشد (به لحاظ اندازه و شکل یا رنگ ) و این موضوع نباید باعث شود تا افراد از بابت این تفاوت‌ها احساس نگرانی یا غیرطبیعی بودن کنند.
دستگاه تناسلی زنان را در قالب ۲ بخش توضیح میدهم :
۱) دستگاه تناسلی خارجی زنان ۲) دستگاه تناسلی داخلی زنان
دستگاه تناسلی “خارجی ” زنان
شامل اعضایی است که از بیرون قابل مشاهده است ، و اعضای آن به شرح زیر می باشد:
1. وولو
تمام ساختمان دستگاه تناسلی زنان که از خارج قابل مشاهده است از مونس پوبیس ( ناحیه ای که رشد موها آغاز شده) تا جسم پرینه ( ناحیه عضلانی و چروکیده نزدیک به مقعد) را وولو می نامند. (vulva)
2. مونس پوبیس (بالشتک تناسلی) :
ناحیه ی مثلثی شکل که به صورت ایستاده قابل مشاهده است و هنگام بلوغ رشد موهای مجعد از روی آن شروع میشود. مونس پوبیس از یک بالشتک چربی و پوست تشکیل شده است . برش جراحی سزارین دقیقا از روی اولین ردیف های رویش موی این ناحیه انجام می شود.گاهی به دلیل التهاب فولیکولهای مو و حساسیت به روشهای مو زدایی ،جوشهای تک و توک و چرکی روی آن رشد می کنند.
3. لب های بزرگ واژن (لبیا ماژور) :
دو بالشتک چربی در ۲ طرف وولو هستند که معمولا ۷ تا ۸ سانتی متر طول ، ۲ تا ۳ سانتی متر عمق و ۳- ۱٫۵ سانتیمتر ضخامت دارند. قسمت خارجی لبهای بزرگ واژن از مو پوشیده شده اما سطح داخلی لبهای بزرگ واژن رویش مو وجود ندارد. ظاهر این ساختار در هر شخص متفاوت است واین اندازه ها ممکن است برای افراد مختلف متفاوت باشد.
4. لبهای کوچک واژن(لبیا مینور) :
لبهای کوچک واژن از چین نازک بافتی و مخاطی است که در موقعیت داخلی تری نسبت به لبهای بزرگ واژن قرار دارند . اندازه و رنگ لبهای کوچک در افراد بسیار متفاوت بوده و گاهی نیز نا متقارن می باشد . در این موارد جای نگرانی وجود ندارد . زیرا رنگ تیره تر از پوست و عدم تقارن لبهای کوچک واژن وولو ، کاملا طبیعی است. این ناحیه دارای اعصاب فراوانی میباشد و جراحی های مربوط به آن ، مثل لابیاپلاستی، معمولا دردناک هستند.
5. کلیتوریس :
عضو شهوانی اصلی در زنان کلیتوریس است که بالای مجرای ادرار قرار دارد. در دوطرف شاخه های کلیتوریس ادامه میابد و دوسر آزاد آن تا به مدخل واژن امتداد می یابد. طول آن بندرت از ۲ سانتی متر سانتیمتر تجاوز میکند، هنگام تحریکات جنسی طول آن افزایش پیدا می کند اما بعد از آرامش جنسی به سایز اولیه خود باز میگردد.این ناحیه گاهی در لمس ، دردناک و حساس است.
6. وستیبول :
ناحیه بادامی شکل که از خارج به پرده بکارت ( هایمن) و از داخل به واژن میرسد. دو مجرای بزرگ غدد اسکن در دو طرف آن قرار دارد و ترشحات سفید بدون رنگی از خود ترشح میکنند که نواحی مخاطی دستگاه تناسلی مونث را مرطوب نگه دارد . هنگامی که به تخمک گذاری نزدیک می شوید به دلیل افزایش هورمون های جنسی استروژن و پروژسترون ترشحات این ناحیه افزایش میابد و میل جنسی فرد نیز بالا میرود.
7. مجرای ادرار( منفذ پیشابراه ) :
دوسوم تحتانی پیشابراه درست در بالای دیواره قدامی واژن واقع است. منفذ پیشابراه یا مئاتوس در خط وسط وستیبول قرار دارد.گاهی غدد اسکن در ابتدای مجرای ادرار قرار دارند.
8. مدخل واژن و پرده بکارت :
پرده بکارت یا بقایای آن در قسمت خارجی واژن قرار دارد. ضخامت آن در افراد مختلف متفاوت است جنس آن از بافت همبند والاستیک و کلاژنی است و مدخل واژن را میپوشاند. قطر سوراخ هایمن از حد سر سوزن تا ابعادی که ورود یک یا دو انگشت را امکان پذیر میکند متغیر است. پرده بکارت بدون منفذ اختلال نادری است که هیچ گونه نفوذی به داخل واژن وجود ندارد و باعث احتباس ( عدم خروج ) خون قاعدگی می شود و با برش جراحی باید در هایمن منفذ ایجاد کرد.بافت پرده بکارت تقریبا بدون عصب و مویرگ است و اگر هنگام نزدیکی هردو پارتنر( شریک جنسی ) آرامش کامل جسمی وروحی داشته باشند ممکن است بدون درد وخونریزی پارگی صورت گیرد.
دستگاه تناسلی “داخلی” زنان
1. واژن :
مجرایی کاملا انعطاف پذیر و عضلانی ست که طول آن از هشت تا دوازده سانتیمتر فرق میکند و پهنای ان حدود دو و نیم سانت میباشد. واژن ، ظرفیت رشد طولی تا چندین سانتیمتر و پهنا تا دو برابر در هنگام تحریکات جنسی را داراست.دیواره واژن ، چین‌هایی دارد که در صورت نیاز (نزدیکی یا زایمان ) این چین ها باز شده و واژن را فراخ کرده و سپس دوباره به حالت اول بر میگردد.
این چین ها در حالت بسته ، بیشتر هستند و در مواقعی مثل معاینه کردن ، نزدیکی کردن و زایمان ، چین ها از هم باز می شود و پس از آن به حالت قبلی خود، جمع می شود.
وقتی یک زن ایستاده است واژن وی بصورت عمودی در راستای بدنش قرار ندارد بلکه قسمت فوقانی ان به سمت پایین متمایل است.
دیواره واژن با لایه هایی پوشیده شده و دارای غدد مترشحه نیست.
لایه داخلی واژن فوق العاده به هورمونهای تخمدان حساس می باشد و سلولهای سطحی ان خیلی ناپایدار هستند. با توجه به سن و دوره ماهیانه ساختار مخاطی غشاء داخلی تغییر میکند. این مخاط در یک زن بالغ به صورت مایعی سفید و لزج است که شامل باکتریهاست و البته سبب رطوبت و لزاجت مهبل میشود. این مایع با اسیدی نگه داشتن این محل در حفظ و نگهداری مهبل از میکروبها نقشی عمده دارد و دلیل این امر نیز اسید لاکتیک از خانوادهء همان اسیدی که در ماست نیز هست موجود در آن است.
2. رحم :
یک عضو ماهیچه ای به شکل گلابی می باشد که درون لگن در بالای مثانه و جلوی راست روده واقع شده است. اندازه طبیعی رحم حدود ۸ در ۵ سانتیمتر است. ارتفاع ان شش تا هشت سانتیمتر و پهنای ان سه تا چهار سانتیمتر است .وزن آن از ۷۰ تا ۱۱۰ گرم متفاوت است.
در طی حاملگی رحم تغییرات زیادی را متحمل میشود مثلا در نه ماهگی ارتفاع ان به بیش از سی سانتیمتر میرسد و وزنش تا ۱۱۰۰ گرم می رسد!
در طول عادت‌ماهیانه نیز رحم محل خود را به راحتی تغییر میدهد. ”رباطهای نرم“ تا حدی به رحم انعطاف پذیری میدهند و در همان حال آن را معلق نگه میدارند.
3. دهانه رحم (سرویکس یا دهانه رحم )
رحم توسط دهانه‌ی سفت و محکمی (با طول حدودا سه چهار سانت) بسته میشود. شما میتوانید این قسمت را با انگشت خود در انتهای مهبل حس کنید. دهانه رحم در انتهای واژن دیده و لمس می شود. مجرایی ظریف از داخل دهانه رحم می گذرد و بدین ترتیب رحم را به به واژن متصل می کند. از طریق همین مجراست که خون قاعدگی بیرون می آید یا اسپرمها وارد رحم می شوند.
در عکس زیر که حین معاینه با اسپکلوم گرفته شده است ، دهانه رحم ، با سوراخی در وسط (مجرای دهانه رحم) دیده میشود. در آزمایش پاپ اسمیر (سرویکس ) انجام میشود ، از این ناحیه ، نمونه گرفته میشود و به آزمایشگاه جهت بررسی ارسال می گردد.
4. لوله های فالوپ ( لوله های تخمک بر ):
لوله‌هایی انعطاف پذیرند با درازای تقریبی ده تا چهارده سانتیمتر که قطر داخلی انها کمی بیشتر از قطر یک تار موست. این لوله‌ها از انتهای بالایی رحم شروع و تا تخمدانها که به صورت منگوله های متحرکی هستند ادامه میابند.
لوله های فالوپ تخمک را از تخمدان تا رحم در برمیگیرند. همچنین این لوله ها مسیری مناسب برای عبور اسپرم به محل باروری تحصیل اطمینان از صلابت و قدرت باروری اسپرم و بالاخره حمل نطفه به سمت رحم هستند.
5. تخمدان ها :
”تخمدانها“ دو غده به اندازه دو بادام بزرگند که حدود چهار سانتیمتر بلندی و دو و نیم سانتیمتر پهنا دارند. این غدد از دو طرف توسط رباطی نازک به رحم متصل می‌باشند. و رباطی دیگر این غدد را به لوله های فالوپ متصل میکند.
فعالیت تخمدانها در دوره ی خاصی از زندگی است : دوران باروری (که معمولا از ۱۴ تا ۴۵ سالگی می باشد)
شروع این دوران بلوغ و پایان آن یائسگی است. تخمکها در یک نوع مجتمع سلولی محصور هستند که پس از طی یک دوره ای در اثر هورمونهایی که از غده هیپوفیز ترشح میشوند به رشد خود میرسند. نام این مجتمع ها ”فولیکول“ است که یک بار در هر ۲۸ روز بالغ و باز شده یک تخمک رها می کند.