سندرم تحریک بیش از حد تخمدان ها یکی از مشکلات جنسی است که بر روی زنانی که از داروهای هورمونی تزریقی استفاده می کنند تاثیر می گذارد. این داروها معمولا برای تحریک تخمدان جهت تخمک گذاری کاربرد دارد. این سندرم حتی ممکن است در زنانی که از لقاح آزمایشگاهی (IVF)، القای تخمک گذاری یا تلقیح داخل رحمی نیز استفاده می کنند رخ دهد.

وجود بیش از حد داروهای هورمونی در سیستم های بدن شما می تواند منجر به سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS) شود. در این سندرم تخمدان متورم و دردناک می شود. تعداد کمی از زنان ممکن است به نوع شدید OHSS مبتلا شوند. در این نوع معمولا علائم زیر ایجاد می شود:

•     افزایش سریع وزن
•     درد شکم
•     استفراغ
•     تنگی نفس

در اغلب موارد، OHSS  در طول درمان های ناباروری با استفاده از داروهایی که به صورت خوراکی مصرف می شوند، مانند کلومیفن اتفاق می افتد. گاهی نیز OHSS خود به خودی اتفاق می افتد و مربوط به درمان های ناباروری نمی باشد.

در ادامه این مطلب نشانه ها، علل، عوارض، درمان ها و روش های پیشگیری از سندرم تحریک بیش از حد تخمدان ها را ارائه کرده ایم.

علائم سندرم تحریک بیش از حد تخمدان

نشانه های سندرم تحریک شدن تخمدان اغلب در عرض ۱۰ روز پس از استفاده از داروهای تزریقی جهت تحریک تخمک گذاری آغاز می شود. علائم می تواند از خفیف تا شدید متغییر باشد و ممکن است در طول زمان بدتر شود یا بهبود یابد.

OHSS خفیف تا متوسط

علائم نوع خفیف تا متوسط این سندرم عبارتند از:

•     درد شکم خفیف تا متوسط
•     نفخ شکم یا افزایش اندازه دور کمر
•     حالت تهوع
•     استفراغ
•     اسهال
•     حساسیت به لمس در منطقه تخمدان ها
•     افزایش ناگهانی وزن بیش از ۶٫۶ پوند (۳ کیلوگرم)

بعضی از زنان که از داروهای باروری تزریقی استفاده می کنند فرم خفیف OHSS را تجربه می کنند که بعد از حدود یک هفته از بین می رود. با این حال، اگر بارداری رخ دهد، علائم OHSS ممکن است بدتر شود و چند روز تا چند هفته ادامه یابد.

OHSS  شدید

با سندرم هیپرزیمولاسیون شدید تخمدان، ممکن است شما علائم زیر را داشته باشید:

•     افزایش سریع وزن از ۳۳ تا ۴۴ پوند (۱۵ تا ۲۰ کیلوگرم) در عرض ۵ تا ۱۰ روز
•     درد شدید شکم
•     تهوع و استفراغ مداوم و شدید
•     لخته شدن خون در پاها
•     کاهش ادرار
•     تنگی نفس
•     احساس تنگی و بزرگی شکم

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر از درمان های ناباروری استفاده می کنید و علائم سندرم هیپرزیمولاسیون تخمدان را تجربه می کنید، باید این موضوع را به پزشک خود اطلاع دهید. حتی اگر OHSS خفیف داشته باشید، پزشک باید علائمی مانند افزایش ناگهانی وزن یا بدتر شدن علائم تان را بررسی کند.

اگر در طول درمان باروری مشکلات تنفسی و یا درد در پاهایتان ایجاد شد، با پزشک خود تماس بگیرید. این نشانه ممکن است یک وضعیت اضطراری را نشان دهد که به مراقبت های پزشکی نیاز دارد.

علل ابتلا به سندرم تحریک بیش از حد تخمدان ها

علت سندرم هیپرزیمولاسیون تخمدان به طور کامل کشف نشده است. گرچه وجود سطح بالایی از هورمون گنادوتروپین جفتی انسان (hCG)، هورمونی که معمولا در دوران بارداری تولید می شود، در بدن می تواند یکی از علل آن باشد. رگ های خونی تخمدان به طور غیر طبیعی به HCG واکنش نشان می دهند و شروع به نشت مایع می کنند. این مایع تخمدان ها را تحریک می کند و گاهی اوقات مقدار زیادی از آن به شکم منتقل می شود.

در طول درمان های ناباروری، HCG  به عنوان یک محرک عمل کرده و باعث می شود که فولیکول بالغ، تخمک آزاد کند.  

OHSS  معمولا در عرض یک هفته پس از تزریق HCG ایجاد می شود. اگر در طی یک دوره درمان ناباروری، باردار شوید، OHSS  ممکن است بدتر شود. زیرا بدن شما در پاسخ به بارداری شروع به تولید HCG می کند.

داروهای باروری تزریقی نسبت به درمان با کلومیفن که داروهایی است که به صورت خوراکی برای درمان استفاده می شود، احتمالا ایجاد OHSS را افزایش می دهد.

عوامل خطر ابتلا به سندرم تحریک بیش از حد تخمدان ها

فاکتورهایی که خطر ابتلا به OHSS را افزایش می دهد عبارتند از:

•     سندرم تخمدان پلی کیستیک که یک اختلال شایع جنسی است که در آن دوره های قاعدگی نامنظم شده، موهای زائد ایجاد می شود و ظاهر تخمدان ها در معاینه سونوگرافی غیر معمول است.
•     وجود تعداد زیادی از فولیکول ها
•     سن کمتر از ۳۰ سال
•     وزن کم
•     بالا بودن یا افزایش شدید استرادیول (استروژن) قبل از استفاده از محرک HCG
•     سابقه ابتلا به OHSS

در بعضی موارد، OHSS بر روی زنانی تاثیر می گذارد که هیچ فاکتور خطرزایی ندارند.

عوارض جانبی

حدود ۱ تا ۲ درصد از زنان مبتلا به تحریک بیش از حد تخمدان، فرم شدید این سندرم را می گیرند.

OHSS  شدید می تواند کشنده باشد. عوارض این نوع سندرم عبارتند از:

•     تجمع مایع در شکم و گاهی قفسه سینه
•     اختلالات الکترولیت (سدیم، پتاسیم و …)
•     لخته شدن خون در عروق بزرگی که معمولا در پاها وجود دارد
•     نارسایی کلیه
•     چرخش تخمدان
•     پارگی کیست در تخمدان، که می تواند منجر به خونریزی جدی شود
•     مشکلات تنفسی
•     از دست دادن بارداری ناشی از سقط جنین
•     به ندرت، مرگ

تشخیص

برای تشخیص این بیماری پزشک از آزمایشات زیر استفاده می کند:

معاینه فیزیکی: پزشک هر گونه افزایش وزن را در نظر می گیرد، دور کمر و درد شکمی که ممکن است داشته باشید را نیز بررسی می کند.

سونوگرافی: اگر OHSS دارید، انجام سونوگرافی ممکن است نشان دهد که تخمدان ها بزرگتر از حد معمول شده و کیست های پر از مایع در جایی که فولیکول ها رشد می کنند، تشکیل شده است. در طول درمان با داروهای ناباروری، پزشک به طور منظم تخمدان ها را با سونوگرافی واژن بررسی می کند.

آزمایش خون: بعضی از آزمایشات خون اجازه می دهند تا پزشک غلظت خون و اینکه آیا در عملکرد کلیه شما به دلیل OHSS اختلال ایجاد شده است یا خیر را بررسی کند.

درمان سندرم تحریک بیش از حد تخمدان ها

سندرم تحریک بیش از حد تخمدان ها معمولا در عرض یک یا دو هفته یا در حین بارداری به طور خود به خودی بهبود پیدا می کند. اما معمولا درمان ها با هدف احساس راحتی بیشتر، کاهش فعالیت تخمدان و اجتناب از عوارض انجام می شود.

OHSS  خفیف تا متوسط

OHSS  خفیف به طور معمول خود به خود درمان می شود. درمان OHSS متوسط می تواند شامل موارد زیر باشد:

•  
•     تجویز داروهای ضد تهوع و مسکن یا هر دو
•     آزمایشات فیزیکی مکرر و سونوگرافی
•     اندازه گیری روزانه وزن و اندازه گیری دور کمر برای بررسی تغییرات شدید
•     اندازه گیری میزان ادراری که هر روز تولید می کنید.
•     آزمایش خون برای کنترل کمبود آب، عدم تعادل الکترولیتی و سایر مشکلات
•     مصرف مناسب مایعات
•     تخلیه مایع شکمی بیش از حد با استفاده از سوزنی که وارد حفره شکمی شده
•     پوشیدن جوراب ساق بلند (جوراب واریس) برای کمک به جلوگیری از لخته شدن خون

OHSS  شدید

با OHSS شدید، ممکن است لازم باشد که نظارت و درمان های تهاجمی تر از جمله تزریق وریدی مایعات و بستری شدن در بیمارستان انجام شود. پزشک ممکن است دارویی به نام کابرگولین برای کاهش نشانه هایتان تجویز کند. در بعضی موارد، از دارویی که به عنوان آنتاگونیست هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (Gn-RH) شناخته می شود، برای کاهش فعالیت تخمدان ها استفاده می شود.

عوارض جدی همراه این سندرم ممکن است نیازمند درمان های دیگری مانند جراحی جهت درمان کیست های پاره شده تخمدان یا مراقبت های شدید برای عوارض کبدی یا ریوی باشد. برای کاهش خطر ابتلا به لخته شدن خون در پاها، ممکن است به داروهای ضد انعقاد نیاز داشته باشید.

تغییر در شیوه زندگی و درمان های خانگی

اگر سندرم تحریک بیش از حد تخمدان دارید، احتمالا می توانید فعالیت های روزانه خود را ادامه دهید. توصیه های پزشکی که معمولا در این زمینه تجویز می شود شامل موارد زیر است:

•     از داروهای مسکن مانند استامینوفن برای بهبود درد شکمی استفاده کنید. اما از مصرف ایبوپرفن یا ناپروکسن سدیم اجتناب کنید. زیرا این داروها می توانند در لانه گزینی تخمک نطفه دار تداخل ایجاد کنند.
•     از برقراری رابطه جنسی اجتناب کنید. زیرا ممکن است دردناک باشد و باعث پاره شدن کیست تخمدان شود.
•     فعالیت بدنی سبک داشته باشید و از فعالیت های شدید اجتناب کنید.
•     خودتان را هر روز وزن کنید و هر روز دور شکم تان را اندازه گیری کنید و افزایش غیرمعمول آن ها را به پزشک اطلاع دهید.
•     اگر علائم و نشانه های شما بدتر شد با پزشک خود تماس بگیرید.

پیشگری از سندرم تحریک بیش از حد تخمدان ها

برای کاهش احتمال ابتلا به این سندرم، به یک برنامه فردی برای مصرف داروهای باروری نیاز خواهید داشت. انتظار می رود که پزشک به صورت دوره ای آزمایشاتی، از جمله سونوگرافی مکرر برای بررسی فولیکول ها و آزمایش های خون برای بررسی سطح هورمون ها را انجام دهد.

راهکارهای جلوگیری از OHSS عبارتند از:

تنظیم یا تغییر دارو: دکتر باید از پایین ترین مقدار ممکن گنادوتروپین ها برای رسیدن به اهداف تحریک تخمدان ها و تحریک تخمک گذاری استفاده کند. تجویز داروهای متفورمین برای زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک در طول تحریک تخمدان ممکن است به جلوگیری از این سندرم کمک کند.

توقف: اگر سطح استروژن بالا باشد یا تعداد زیادی از فولیکول های در بدن رشد کرده باشند، ممکن است پزشک چند روز قبل از مصرف HCG که باعث تحریک تخمک گذاری می شود، مصرف داروهای تزریقی را متوقف کند.

اجتناب از مصرف محرک :HCG از آنجایی که OHSS اغلب پس از تزریق HCG ایجاد می شود، جایگزین HCG با آگونیست های Gn-RH  مانند لوپرول، به عنوان راهی برای جلوگیری یا محدود کردن OHSS استفاده می شود.

انجماد جنین: اگر IVF انجام می دهید، تمام فولیکول ها (بالغ و نابالغ) ممکن است از تخمدان ها برداشته شوند تا احتمال OHSS کاهش یابد. فولیکول های بالغ بارور شده منجمد می شود و این موضوع کمک می کند که تخمدان استراحت کند. سپس ممکن است IVF به زمان دیگری موکول شود.