در این مقاله به بررسی بعضی علل مرده‌زایی می‌پردازیم. از دست دادن جنین ضایعه اندوه‌بار و ویران کننده‌ای است که کنار آمدن با آن چه به لحاظ عملی و چه به لحاظ عاطفی بسیار دشوار است. در متن پیش رو عوارض مرگ جنین در رحم را توضیح می‌دهیم و توصیه‌هایی را ارائه می‌دهیم تا در مواجهه با این مصیبت خود را نبازید. به خاطر داشته باشید که فقط شما و هسرتان درگیر این بحران نیستید، بلکه اعضاء خانواده و دوستان نیز در کنار شما هستند. بنابراین ممکن است این مقاله برای افرادی نیز مفید باشد که یکی از نزدیکان‌شان در غم و اندوه از دست دادن نوزاد مرده متولد شده فرو رفته است.
مرگ جنین گاهی با هیچ علامت هشداردهنده‌ای همراه نیست. اگر احتمال مرده زایی وجود داشته باشد یا حرکت جنین کمتر شده باشد، متخصص زنان و زایمان آزمایش‌های خاصی مانند سونوگرافی و کاردیوتوکوگرافی (ضربان قلب جنین) را برای اطمینان از سلامت نوزاد انجام می‌دهد. در صورت مواجهه با علائم زیر به سرعت به پزشک مراجعه کنید:
-
لک بینی یا خونریزی واژن
-
انقباض‌ها و درد شکمی خفیف تا شدید
-
سرگیجه
-
تب بالا
-
تکان نخوردن جنین
-
شنیده نشدن ضربان قلب
مرده زایی چیست؟
منظور از مرده زایی این است که نوزاد بدون هیچ نشانه‌ای از حیات در هفته بیست و چهارم بارداری یا پس از آن متولد می شود. اگر جنین در طول بارداری مرده باشد، از اصطلاح مرگ درون رحمی استفاده می‌شود. عارضه با درصد شیوع کمتر این است که نوزاد در طول زایمان طبیعی می‌میرد.
علل مرگ جنین در رحم
دلایل متفاوتی برای مردن جنین در رحم مادر وجود دارد که از آن جمله می‌توان به عملکرد جفت، عامل‌های ژنتیکی، سلامت مادر، بالا بودن سن مادر و سبک زندگی وی و در نهایت عفونت در دوران بارداری اشاره کرد:
-
مشکلات مربوط به جفت مهم‌ترین علت مرگ نوزاد در رحم دانسته می‌شود که از آن با اصطلاح نارسایی جفت یاد می‌شود. علل دقیق نارسایی جفت مشخص نیست. بااین حال پزشکان مطمئن‌اند که اگر جفت عملکرد مناسبی نداشته باشد، رگ‌هایی که مادر را به جنین متصل می‌کند، منقبض و تنگ می‌شود. در نتیجه مواد مغذی و اکسیژن به اندازه کافی به جنین نمی‌رسد و نقص‌های رشدی پیش می‌آید.
-
مشکلات مربوط به رشد جنین محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR) نامیده می‌شود. این نوزادان گاهی اوقات کوچک‌تر از حدی هستند که برای یک زمان معین از بارداری در نظر گرفته شده است.
-
بسیاری از جنین‌هایی که داخل شکم مادر می‌میرند، نارس و کوچک‌تر از اندازه طبیعی هستند.
-
مسمومیت حاملگی نیز جریان خونی را که از طریق جفت به جنین می‌رسد کاهش می‌دهد.
-
نقص کروموزومی یا ژنتیکی نیز گاهی باعث مرده زایی می‌شود. در این حالت مغز، قلب یا یکی از اندام‌های حیاتی نوزاد به نحو مناسبی رشد نکرده است.
-
خونریزی شدید در اواخر دوران بارداری یا هنگام زایمان نیز یکی از علل مرگ جنین محسوب می‌شود. مرگ جنین هنگام جدا شدن جفت از رحم (سقط جفت) رخ می‌دهد.
-
ابتلا مادر به بیماری‌های مختلفی چون دیابت و در موارد نادرتر عفونت‌هایی مانند آنفلوانزا، استرپتوکوک گروه B ، لیستریا یا توکسوپلاسموز نیز ممکن است علت مرگ جنین در رحم باشد.
-
هر چه سن مادر بالاتر برود، احتمال مرده زایی نیز افزایش می‌یابد که در حوالی هفته چهل و یکم به اوج خود می‌رسد. بنابراین در بعضی بیمارستان‌ها به مادران آینده توصیه می‌شود که القای زایمان در هفته سی و نهم یا چهل‌ام، قبل از موعد مقرر یا راس آن، انجام شود.
-
عامل‌های مرتبط با سبک زندگی مانند چاقی یا سیگار کشیدن در دوران بارداری نیز احتمال مرده زایی را افزایش می‌دهد. استعمال دخانیات رسیدن اکسیژن به جنین از طریق جفت را کاهش می‌دهد و در نتیجه رشد جنین در رحم محدود می‌شود.
پس از مرگ جنین در رحم چه اتفاقی می‌افتد؟
واقعیت غم انگیز این است که مادر پس از مرگ جنین در رحم باز هم باید رنج زایمان را تحمل کند، چون وضع حمل برای سلامتی مادر و بهبود جسمی وی بهتر است. جنین مرده در شکم مادر به ندرت با سزارین به دنیا آورده می‌شود. گروه پزشکی مراحل بعدی را ضمن رعایت کردن حال مادر و درک روحیه شکننده وی توضیح می‌دهد. زایمان در اکثر موارد به صورت مصنوعی (القایی) شروع می‌شود. متخصص زنان و زایمان روند زایمان را توضیح می‌دهد و به مادر زمان می‌دهد تا گفته‌های وی را قبل از شروع زایمان درک کند. زایمان چه طبیعی باشد چه القایی، ماما یا متخصص زنان و زایمان مسکن بسیار قوی از مشتقات مورفین را به مادر ارائه می‌دهد. مادر می‌تواند میزان مورفین دریافتی را از طریق پمپ قابل کنترل با دست کم یا زیاد کند. اگر مادر دوقلو یا چندقلو باردار باشد و مرگ یکی از نوزادها تشخیص داده شده باشد، متخصص توصیه می‌کند که زایمان از نوع القایی نباشد. ادامه درمان به شرایط خاص موجود بستگی دارد؛ این که آیا جفت نوزادها مشترک است یا خیر و این که مرگ جنین در چه مرحله‌ای از بارداری رخ داده است. پزشک گاهی توصیه می‌کند که بهتر است به قل(های) دیگر مدت کوتاهی فرصت رشد کردن و بالغ شدن داخل رحم داده شود.
اثر مرده زایی بر بارداری‌های بعدی
مادری که تجربه مرده زایی را پشت سر گذاشته است، به سختی می‌تواند برای بارداری مجدد تصمیم بگیرد و آبستنی مجدد تا مدت‌ها آخرین فکری است که به ذهن مادر داغدیده خطور می‌کند. بااین حال برای برخی مادران ضروری است که در اولین فرصت ممکن دوباره باردار شوند. مادر شش تا هشت هفته پس از مرده زایی باید توسط متخصص زنان و زایمان معاینه شود. این ویزیت فرصت مناسبی است تا مادر سوال‌هایی را که در این مدت برایش پیش آمده است از متخصص بپرسد و اگر آماده است درباره تلاش برای بارداری بعدی نیز با متخصص مشورت کند. برخی والدین می‌خواهند شانس خود برای داشتن فرزند را بلافاصله پس از مرده‌زایی امتحان کنند، حال آن که عده دیگری ترجیح می‌دهند بارداری بعدی را زمان بندی کنند تا هیچ یک از تاریخ‌های مهم مربوط به فرزند بعدی با مناسبت‌های جنین از دست رفته متقارن نباشد.
اگر نتوان علت مشخصی را برای مرده زایی پیدا کرد، والدین این آسودگی خاطر را می‌یابند که دلیلی ندارد این اتفاق ناگوار دوباره رخ دهد. اگر جنین مرده ناهنجاری ژنتیکی داشته باشد، والدین برای مشاوره ژنتیک معرفی می‌شوند تا درباره روش‌های مختلف بارداری بعدی با متخصص ژنتیک مشورت کنند. اما اگر دلیل مرده زایی مشخص باشد، متخصص زنان و زایمان با همکاری والدین تلاش می‌کند تا احتمال بروز مجدد این اتفاق را کاهش دهد. به ویژه اگر مشکل مربوط به جفت یا رشد جنین باشد. بارداری مجدد برای مادرانی که چنین تجربه ناگواری را پشت سر گذاشته‌اند، بسیار اضطراب آور خواهد بود و خاطرات ناخوشایندی را در ذهن‌شان زنده خواهد کرد.
پیشگیری از مرده زایی
تمام مرده زایی‌ها قابل پیشگیری نیست. بااین حال با رعایت توصیه‌های زیر می‌توان احتمال مرگ جنین در رحم را کاهش داد:
-
ترک دخانیات
-
خودداری از مصرف الکل و مواد در دوران بارداری
-
در وقت‌های تعیین شده به متخصص زنان و زایمان یا ماما مراجعه کنید تا رشد و سلامت جنین بررسی شود.
-
وزن خود را پیش از اقدام برای بارداری به حد مطلوب برسانید.
-
از خود در مقابل عفونت محافظت کنید و از خوردن بعضی خوراکی‌ها خودداری کنید.
-
درد زیر شکم یا خونریزی واژینال را بلافاصله به متخصص زنان و زایمان اطلاع دهید.
-
به حرکت‌ها و تکان خوردن جنین توجه کنید و هر گونه نگرانی و مشکل را به سرعت با متخصص زنان و زایمان در میان بگذارید.
-
خارش واژن را به متخصص اطلاع دهید.