آیا تاکنون نام تست های پره ناتال را شنیدید یا از انواع آن اطلاع دارید؟ ابتدا باید مطرح کنیم اگر شما جز زوج هایی هستید که قصد بارداری دارید و به سلامت مادر و جنین اهمیت میدهید ما را در این مطلب دنبال کنید.
آزمایش‌های پره‌ناتال چیست و چه زمانی انجام می شود؟
این آزمایش‌ها را از زمانی که حاملگی شروع میشود یعنی به محض عقب افتادن سیکل قاعدگی ماهیانه باید انجام داد. انجام این تست‌ها به منظور تشخیص زودرس مشکلات جنین است تا اگر مشکلی وجود دارد، به درمان جنین در داخل شکم مادر بپردازیم. این آزمایش‌ها، از آزمایش و بررسی‌های ساده تا انواع تخصصی ادامه دارد. یعنی شامل معاینات بالینی شرح حال کامل است مانند: گرفتن فشارخون، وزن بیمار، سابقه بیماری یا جراحی‌های او، داروهایی که مصرف می‌کرده، اینکه آیا قبلا سابقه تزریق خون داشته یا نه و… سپس یک آزمایش خون برای بررسی گلبول‌های قرمز و کم‌خونی احتمالی مادر و یک آزمایش ادرار به عمل می‌آید. اوره و کراتینین خون و فاکتورهای ادراری بررسی میشود و کشت ادرار صورت می‌گیرد.
آیا این آزمایش شامل تمامی افرادی که قصد بارداری دارند میشود؟
بله، این بررسی لازم است چون خود حاملگی زمینه عفونت را به دلیل تغییرات هورمونی فراهم می‌کند. این بررسی‌ها، به علاوه تعیین گروه خونی و RH یعنی مثبت یا منفی بودن گروه خون و همچنین بررسی از نظر هپاتیت در همه باید انجام شود ولی گروه‌هایی هستند که پرخطر محسوب می‌شوند مانند مبتلایان به فشارخون، دیابت، آنها که سابقه زایمان قبلی نوزادی با وزن بالا برای مثال ۴٫۵ کیلو را داشتند یا مرگ جنین داخل رحمی داشتند و یا سن بالایی دارند که نیازمند پیگیری و بررسی بیشتر هستند.
گاهی خانم‌ها هفت- هشت بار حاملگی ناموفق را تجربه می‌کنند و یا نوزادشان را از دست می‌دهند چون همین چکاپ ساده و بررسی آن را انجام نداده‌اند. اگر مادری با هر نوع گروه خونی دارای RH منفی باشد، باید گروه خونی شوهرش تعیین شود. در صورت مثبت بودن شوهر، فقدان تجانس RH اتفاق می‌افتد و باید تحت نظر باشد و حتی اگر هیچ‌گونه مشکلی در طی حاملگی نداشت، در حدود هفته ۲۸ تا ۳۲ بارداری آمپول روگام تزریق کند و حتما پس از زایمان هم آن را بزند. این خانم‌ها اگر به هر دلیلی مانند ضربه به شکم دچار لکه‌بینی و خون‌ریزی شوند یا آمنیوسنتز (مانند نمونه‌برداری از مایع آمنیوتیکی یا بیوپسی جفت که باید سوزنی وارد شکم او کنیم) انجام دهند باید حتما برای پیشگیری آمپول مزبور را تزریق کنند. کسانی که همین کار ساده را انجام نداده‌اند، درمان بسیار سخت و تخصصی تزریق خون به جنین داخل شکم را باید انجام دهند. این کار تنها در دو مرکز در ایران انجام میشود. گاهی هفت یا هشت بار تحت سونوگرافی، از راه رگ بند ناف یا به داخل شکم جنین خون تزریق می‌کنیم، به این امید که او بتواند زنده متولد شود.
آیا سونوگرافی هم شامل مجموعه آزمایشات پره ناتال است؟
بله، به‌طور وسیع از این تست بهره می‌گیریم. وضعیت جنین، چندقلویی، سن حاملگی و خیلی از نقایص جنینی را با سونوگرافی معلوم می‌کنیم. برای مثال اگر جنین نقصی در جدار شکم دارد و کبد یا اندام داخل شکمی، در خارج از بدنش باشد با سونوگرافی قابل تشخیص است. مهم‌تر از اینکه در هفته ۱۱ تا ۱۴ بارداری توصیه می‌کنیم همه بررسی سونوگرافی برای تشخیص نشانگان داون را انجام دهند. (در شهرهای بزرگ امکان بررسی وجود دارد) این سونوگرافی بسیار تخصصی است و تنها ده تا دوازده نفر از متخصصان مهارت انجام این سونوگرافی را در سطح تهران دارند. با این بررسی، ضخامت پشت گردن جنین و همچنین استخوان بینی او بررسی میشود. در موارد مشکوک به نشانگان داون یا منگولیسم استخوان بینی جنین در سونوگرافی دیده نمی‌شود و ضخامت پشت گردن‌اش افزایش پیدا می‌کند. همراه با این سونوگرافی یک آزمایش خون خاص هم می‌گیریم که به بررسی پروتئین مخصوصی درخون مادر می‌پردازد. آزمایشگاه خاص (حداکثر یک یا دو مرکز در تهران داریم) برنامه کامپیوتری مخصوصی دارد که با مراکز معتبر دنیا مرتبط است و میزان آن فاکتور و سن مادر را وارد می‌کند، تا خطر نشانگان داون مشخص شود. برای آنهایی که در گروه پرخطر باشند، تست بررسی سلامت جنین یعنی آمینوسنتز انجام میشود. برای خانم‌های بالای ۴۰ سال از همان ابتدا و در حوالی هفته ۱۵ بارداری تست آمینوسنتز را توصیه می‌کنیم.
مایع آمینوتیک را که جنین در آن غوطه‌ور است چگونه بررسی میشود؟
یک سوزن از راه شکم مادر وارد کرده و حدود ۲۰ سی‌سی مایع را می‌کشیم (بین هفته ۱۵ تا ۳۰ بارداری) و به آزمایشگاه می‌فرستیم. با این تست نه تنها نشانگان داون بلکه بسیاری مشکلات کروموزومی او معلوم میشود. این مایع روز بعد دوباره به وسیله سیستم‌های شگفت‌انگیز داخل بدن مادر جایگزین میشود. مهارت پزشک و زمان مناسب این تست مهم است و از عوارض احتمالی می‌کاهد. (از هر ۲۰۰ نفر یک نفر احتمال سقط دارد). گاهی حتی با سوزن مخصوص قسمتی از جفت را برمی‌داریم تا از نمونه بپوسی به مشکلات موجود پی ببریم. اگر جنین مشکل حاد برای مثال نشانگان داون داشته باشد، می‌توانید از طریق مراجع قضایی نسبت به ختم حاملگی اقدام کنید.
چندبار سونوگرافی در بارداری لازم است و آیا تعداد زیاد سونوگرافی سلامت جنین را تهدید می کنید؟
به‌طور معمول در بارداری طبیعی سه بار سونوگرافی را توصیه می‌کنیم. یک بار سه ماه اول، یک بار هفته ۱۸ تا ۲۲ برای نقایص جنینی و یک بار سه ماهه سوم اما مادری که فقدان تجانس RH دارد یا در مواردی که باید درمانی مانند تزریق خون به جنین داشته باشیم گاهی مادر هر هفته سونوگرافی میشود و هر بار یک ساعت طول می‌کشد با اینکه عوارضی تا به حال به دلیل این امر نداشتیم چون سونوگرافی اشعه ندارد بلکه امواج صوتی است اما توصیه می‌کنیم سونوگرافی بی‌دلیل نکنند.
و اما تست بعدی؟
گرفتن نوار قلب جنین. یک نوار دور شکم مادر می‌بندیم (در سه ماهه سوم) و مادر در حال استراحت دراز می‌کشد. دستگاهی روی شکم مادر قرار می‌گیرد که مانند پراب سونوگرافی است و می‌تواند ضربان قلب و نوار قلب جنین را ثبت کند. باید ۱۲۰ تا ۱۶۰ بار در دقیقه باشد. بعضی جنین‌ها ضربان غیرطبیعی دارند، تپش بیش از حد دارند یا وقتی حرکت می‌کنند به جای آن که ضربانشان بالا رود، کمتر میشود که می‌توانیم با این بررسی، مشکل را تشخیص داده و درمان کنیم. تست بعدی گرفتن خون از جنین است. با این کار مشکلاتی مانند تیرویید را تشخیص داده و کم‌خونی‌های جنین را معلوم کرده و درمان می‌کنیم.
و اما تست دهم؟
این غربالگری خیلی مهم است و به خصوص آن را در آخر می‌گویم که به یاد همه بماند. همه خانم‌ها حتی آنها که سابقه دیابت در خانواده ندارند باید در هفته ۲۴ حاملگی تست تحمل گلوگز بدهند تا اگر دیابت نهفته دارند، معلوم شود. هیچ‌کس مستثنا نیست. به وزن کم، سن کم و حاملگی اول یا چندم هم ربطی ندارد و باید انجام شود. اگر خانمی سابقه مثبت دیابت در خانواده داشته باشد، باید در همان اول حاملگی و در اولین مراجعه تست گلوگز بدهد. اگر دیابت او نهفته باشد رژیم خاص غذایی و ورزش مناسب توصیه میشود و اگر هم نیازمند تجویز انسولین باشد جای نگرانی نیست. ما می‌توانیم انسولینی را که مادر باید در حالت طبیعی به مقدار کافی ترشح می‌کرده و در خون می‌ریخته، به صورت تجویز انسولین جبران کنیم و مقدار آن را به حد کافی و امن برای سلامت مادر و جنین برسانیم.