سقط به مرگ جنین در داخل رحم در سه ماه اول حاملگی گفته می شود.
انواع سقط بر اساس علائم بالینی
۱) سقط غیر قابل اجتناب
زمانی سقط غیر قابل اجتناب است که ادامه حاملگی غیر ممکن باشد . معمولا در این موارد خونریزی کاملا واضح و گاهی زیاد است دردهای زیر دل آزاردهنده است به عبارتی زایمانی زودتر از موعد در حال صورت گرفتن است ولی درد دفع جنین سقط شده به همان نسبت که جنین کوچک تر است با درد زمان زایمان جنین رسیده متفاوت است .ممکن است پرده های جنینی پاره شده باشد و مایع درون کیسه اب خارج شود آن چیزی که بیشتر مادر را مضطرب می کند کار نیمه تمامی است که با عشق آن را دنبال می کرد.
علائم و نشانه های سقط غیر قابل اجتناب:
خون ریزی متوسط تا شدید مشهود است.
دهانه رحم حداقل ۱ سانتی متر باز است .
جفت و جنین در داخل رحم هستند .
انقباضات در ناحیه زیر دل و دردهای کمر به میزان متوسط تا شدید حس می شود.
تحت شرایط بالا سقط قریب الوقوع است در صورت تایید سقط درمان خارج کردن محصولات حاملگی به وسیله کورتاژ است
۲) سقط کامل و سقط ناقص :
بر حسب میزان خروج جنین / جفت و پرده های جنینی سقط کامل و سقط ناقص را تعریف می کنیم .
الف ) سقط کامل :
معمولا قبل از هفته ۸ حاملگی رخ می دهد .جنین و پرده ها کاملا خارج می شوند .خونریزی بعد از خروج کامل محصولات بارداری به تدریج کم می شود .دردهای زیر دل بهبودی می یابند .در معاینه دهانه رحم ممکن است باز و یا بسته باشد نکته مهم این است که حتما باید از خروج کامل محصولات بارداری مطمئن شویم .
ب ) سقط ناقص
معمولا بعد از هفته ۱۰ بارداری رخ می دهد قسمتی از جفت یا پرده ها در رحم باقی می ماند و بقیه محصولات بارداری دفع می شود.خون ریزی شدید یا متوسط است ولی تا قبل از خروج کامل محصولات حاملگی ادامه دارد.در معاینه دهانه رحم باز است.بایستی به وسیله کورتاژ باقیمانده جفت و پرده ها را خارج نمود .
سقط در بدن چگونه رخ می دهد ؟
اکثر سقط های خودبخودی بین هفته ۸- ۱۲ بارداری رخ می دهد. این زمان زمانی است که هورمون جفتی به سطح بالای کافی برای حفاظت از جنین نرسیده است . در حالی که در این زمان سطح پروژسترون مترشحه از جسم زرد رو به کاهش است .تحت اثر علتهای مختلف سقط رخ می دهد .مثلا ممکن است سن بالای پدر یا مادر موجب به وجود آمدن جنین ناقص الخلقه ای شود که امکان ادامه حیات ندارد و سقط می شود. ویا مصرف دارویی خاص و ناهنجاری زا با عث مرگ جنین سالم می شود.به هر صورت مرگ بافتها و قسمتهایی که تغذیه جنین را به عهده دارند موجب مرگ جنین می شود و جنین جداشده به عنوان جسم خارجی در رحم عمل می کند در نتیجه رحم دچار انقباض و درد می شود ( مشابه زمان قاعدگی ) به دنبال آن خونریزی و دفع جنین صورت می گیرد . علایم بالینی در افراد مختلف متفاوت است و همین تفاوت درمان خاص خود را می طلبد .
تعریف سقط مکرر
سقط مکرر به بروز سه یا بیشتر سقط ، قبل از نیمه اول بارداری، اطلاق می شود و در هر بارداری یک مورد حادث می شود. سقط خود به خودی شایع ترین عارضه بارداری است وبرای زوجینی که تمایل به داشتن فرزند دارند ، استرسهای روحی فراوانی ایجاد می کند.حدود ۱۵ درصد بارداریهایی که از نظر کلینیکی تشخیص داده می شوند در نیمه اول بارداری سقط می شوند.
بررسی های بالینی برای مشخص نمودن علت سقط وقتی لازم است که دو سقط خود به خودی متوالی ایجاد شود . به خصوص وقتی که ضربان قلب جنین ، قبل از بروز سقط تشخیص داده شده باشد ، سن مادر بیش از ۳۵ سال ویا زوجین به سختی باردار شده باشند.
انواع سقط مکرر
-
اولیه: در این حالت هیچ‌گاه بارداری موفقیت‌آمیز روی نداده است.
-
ثانویه: در این حالت پس از یک تولد زنده سقط‌های مکرر روی میدهد.
دلایل سقط مکرر
از جمله مشکلاتی که منجر به سقط مکرر در خانم‌ها میشود می‌توان به دلایل زیر اشاره کرد:
همراهی عفونتها با سقط مکرر از علل سقط محسوب می شود . عفونتهای دستگاه تناسلی زنان با عوامل میکروبی، ویروسها وقارچها به عنوان علت سقط مطرح شده است . از نظر تئوری به نظر می رسد که فعالیت سیستم ایمنی در مقابل این عفونتها باعث سقط در مراحل اولیه میشود، اما مدارک زیادی نقش این عوامل بیماری زا را در سقط مراحل دیرتر بارداری، مرگ داخل رحمی، پارگی زودرس کیسه آب و زایمان زودرس نشان می دهد .
شایع‌ترین علت سقط منفرد دلایل ژنتیکی می‌باشد، در حالی‌که شایع‌ترین دلیل سقط مکرر دلایل ایمونولوژیک محسوب میشود. معمولا سقط‌های ژنتیکی در سنین پایین‌تر حاملگی، در زمانی که طول جنین کمتر از ۳۰ میلی‌متر است اتفاق می‌افتد اما سقط‌های ایمونولوژیک در حاملگی‌های بالای ۱۰ هفته بیشتر دیده میشود.
نگاهی به مراحل لانه‌گزینی جنین نشان میدهد که در تمامی مراحل، سیستم ایمنی در پذیرش جنین توسط مادر نقش مهمی دارد. به عنوان مثال، در مرحله تهاجم اندومتر توسط سلول‌های جفتی، فاکتورهای رشد و بعضی عوامل التهابی و ایمنی در تهاجم، لانه‌گزینی و تکامل جفت اولیه دخالت دارند.
همان‌طورکه گفته شد، اختلالات ایمونولوژیک شایع‌ترین و مهم‌ترین علت سقط مکرر می‌باشد. مهم‌ترین دلیل ایمونولوژیک، سندرم آنتی‌فسفولیپید می‌باشد. به همین دلیل، کالج آمریکایی زنان و زایمان (ACOG)، اندازه‌گیری آنتی‌بادی ضد فسفولیپید در بیماران سقط مکرر را الزامی دانسته است؛ این آزمایش باید هر ۶ هفته یک بار تکرار شود. حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد سقط‌ها به دلیل آنتی‌بادی و در مراحل کمتر از ۱۰ هفتگی جنین اتفاق می‌افتد. سندرم آنتی‌فسفولیپید با علائم کلینیکی خاصی خود را نشان میدهد همچون مسمومیت بارداری، ریتم غیر طبیعی قلب جنین، از بین رفتن جنینِ به ظاهر نرمال پس از ۱۰ هفته بدون علت مشخص و یا زایمان زودرس قبل از ۳۴ هفته با افزایش فشار خون و نارسائی جفت. گاهی این سندرم در زمینۀ بیماری لوپوس ایجاد میشود که توجه به آن بسیار مهم است.
بعضی مطالعات نشان میدهد که افزایش آنتی‌بادی ضد هسته حتی بدون علائم ایمونولوژیک با افزایش سقط همراه است ولی بسیاری از مطالعات به حضور این آنتی‌بادی در میان افراد نرمال اذعان داشته و نقش این آنتی‌بادی را در ایجاد سقط مکرر کم‌رنگ می‌دانند. آنتی‌بادی‌های ضد تیروئید نقش مهمی در بروز سقط مکرر داشته و شیوع سقط مکرر در حضور این آنتی بادی‌ها در مقایسه با گروه کنترل به طور معنی‌داری بالاتر بوده است. پاتوفیزیولوژی سقط در این بیماران، نامشخص و بدون ارتباط با عملکرد تیروئید می‌باشد و بیشتر به وجود یک اختلال ایمنی در بدن مربوط میشود.
سیستم ایمنی بدن در زمان لانه‌گزینی به طور سریالی وارد عمل میشود. یکی از دلایل سقط مکرر دلایل ایمنی می‌باشد. در واقع این مشکل زمانی اتفاق می‌افتد که پاسخ ایمنی طبیعی بدن به ژن‌های جنین و جفت، غیرطبیعی باشد. این مشکل منجر به اختلال در ایجاد آنتی‌بادی‌های بلاک‌کننده در مادر شده و منجر به از دست رفتن جنین میشود. بعضی از مطالعات نشان‌گر اهمیت یکسان بودن ژن‌های گلبول‌های سفید (که در رد پیوند دخالت دارد) در بروز سقط و اشکال در لانه‌گزینی می‌باشد. بعضی مطالعات نیز به طور اختصاصی حاکی از ارتباط این ژن‌ها با سقط مکرر و ارتباط با ناباروری و شکست در IVF دارد. همچنین اهمیت آن در وزن زمان تولد نوزادانی که حاملگی موفقی را گذرانده‌اند در مطالعات نشان داده شده است.
از اختلالات هورمونی که به سقط مکرر منجر می‌شوند می‌توان به اختلالات و ضعف تخمدان، دیابت و بیماری‌های تیروئیدی اشاره کرد. تداوم بارداری در خلال ۲ ماه اول بارداری وابسته به تولید پروژسترون از تخمدان است که اگر به مقدار کافی تولید نشوند، سلول‌های جفتی رشد کافی نخواهند داشت و به سقط خود به خود منجر میشود. علت سقط در دیابت ممکن است اختلال در جریان خون رحمی باشد. کم کاری تیروئید، بیماری هورمونی دیگری است که باعث سقط مکرر میشود و به دلیل تأثیر روی تخمک‌گذاری و اختلال عملکرد تخمدان‌ها ایجاد میشود.
تشخیص و درمان سقط مکرر
در مجموع در بیشتر بیماران پس از ۲ تا ۳ بار سقط پیاپی باید ارزیابی‌های لازم صورت گیرد. برای ارزیابی سقط مکرر، علاوه بر گرفتن شرح حال و انجام معاینه بالینی، از آزمون‌های زیر استفاده میشود:
-
بررسی کروموزوم والدین
-
بررسی آنتی‌بادی‌های مؤثر در سقط مکرر
-
بررسی ترومبوفیلیا
-
ارزیابی حفره رحم (با تصویربرداری از رحم و لوله‌های رحم)
-
بررسی کروموزومی محصول حاملگی
-
بررسی فلوسیتومتری خون
در بررسی آناتومیک رحم با انجام عکس رنگی رحم می‌توان به اشکالاتی در ساختمان رحم پی برد که اکثرا با انجام هیستروسکوپی (آندوسکوپی رحم) قابل تشخیص و درمان است. از جمله ناراحتی‌های قابل تشخیص با این روش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
درمان
درمان سقط مکرر بر اساس علتی که باعث سقط مکرر می شود صورت می گیرد.
بهترین زمان بارداری مجدد بعد از سقط جنین
پس از سقط‌جنین زمان ایده‌آل برای بارداری مجدد، رعایت فاصله یک سال است و زمان کمتر از ۳ ماه برای بارداری مجدد، به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود؛ چراکه همین عامل کم‌بودن فاصله بین ۲ بارداری احتمال سقط را افزایش میدهد.
با افزایش سن احتمال سقط هم افزایش می‌یابد. برای مثال اگر برای یک خانم ۲۳ ساله به‌احتمال ۱۲ درصد احتمال یک‌بار سقط وجود دارد، این احتمال برای خانم ۴۰ ساله به ۵۰ درصد و برای خانم ۴۵ ساله به ۸۰ درصد می‌رسد. علت سقط در سن بالا، به دلیل کاهش کیفیت تخمک و تشکیل جنین با کروموزوم غیرطبیعی است که طبیعتاً جنین در این موارد سقط میشود و درمان بی‌فایده است.