بلوغ، دوره‌ی بلوغ جنسی و امکان دستیابی به باروری است. زمان شروع بلوغ تا حد زیادی در افراد مختلف متفاوت است، با این حال بلوغ معمولاً در دختران بین سنین 10 تا 14 سال و در پسران بین سنین 12 تا 16 سال رخ می‌دهد. زمان آغاز بلوغ و چگونگی سرعت تغییراتی که در اثر آن رخ می‌دهد تحت تاثیر عوامل زیادی است از جمله:
-
تغذیه و وضعیت کلی سلامت
-
وزن
-
ژنتیک
-
نژاد
بلوغ جنسی چیست؟
بلوغ در نتیجه‌ی افزایش میزان هورمون رخ می‌دهد که توسط ناحیه‌ای از مغز به نام محور هیپوتالاموس- هیپوفیز- گناد ایجاد می‌شود. در شروع بلوغ هیپوتالاموس شروع به ترشح هورمون آزاد کننده‌ی گنادوتروپین به غده هیپوفیز می‌کند. سپس غده هیپوفیز شروع به ترشح هورمون لوتئینه کننده می‌کند که باعث تحریک سلول‌های خاصی در بیضه و تخمدان‌ها می‌شود تا هورمون‌های جنسی به نام تستوسترون و استروژن تولید کند. افزایش این هورمون‌ها منجر به بلوغ مرتبط با بزرگسالی می‌شوند. این دوره‌ی رشد سریع بلوغ نامیده می‌شود. بلوغ شامل رشد جسمی و بلوغ جنسی، و نیز رشد روانی و اجتماعی می‌باشد.
بلوغ جنسی در دختران چه علائمی دارد؟
علائم بلوغ در دختران شامل موارد زیر می‌باشد:
-
پیدایش موهای زیر بغل و ناحیه تناسلی
-
بزرگ شدن سینه
-
جهش رشد (دوره رشد سریع؛ دختران معمولاً حدوداً در 16 سالگی به قد بالغ خود می‌رسند)
-
قاعدگی (دوره‌های عادت ماهانه)
-
افزایش چربی زیر پوستی در باسن، سینه‌ها و بالای کمر
بلوغ جنسی زودرس در دختران
بلوغ زودرس چیست؟
ایجاد تغییرات جسمی مرتبط با بلوغ زود هنگام معمولاً تحت عنوان بلوغ زودرس شناخته شده می‌شود. در دختران، این تغییرات شامل رشد سینه‌ها، موی ناحیه تناسلی یا زیر بغل قبل از هشت سالگی، یا شروع عادات ماهانه (قاعدگی) قبل از نه سالگی می‌باشند.
چه چیزی باعث بلوغ زودرس می‌شود؟
در بلوغ زودرس، فعال شدن زودهنگام سلول‌های عصبی در هیپوتالاموس وجود دارد که موجب تولید هورمون‌های آزاد کننده‌ی گنادوتروپین یا تولید بیش از حد گنادوتروپین از غده هیپوفیز در اثر تومور هیپوفیز می‌شود. در هر دو مورد، الگوی رشد بلوغ معمولاً طبیعی اما پیش از موعد یا زودرس است.ذدلایل آن ممکن است شامل ایجاد مایع اضافی (هیدروسفالی) بعد از ضربه به سر یا پرتودرمانی، و نیز تومورهای خوش‌خیم و بدخیم باشند.
انواع نادر دیگری از رشد زودهنگام جنسی وجود دارند. بلوغ همیشه به علت فعال شدن زودهنگام هیپوتالاموس یا تولید هورمون گنادوتروپین اضافی نیست. این انواع نادر شامل رشد سینه بدون رشد سایر خصوصیات ثانویه جنسی، افزایش تولید آندروژن از قشر آدرنال که باعث رشد زودرس موهای ناحیه تناسلی و زیر بغل می‌شود و تولید بیش از حد هورمون تستوسترون به دلیل یک جهش ژنتیکی به دلیل ارسال گنادوتروپین‌ها می‌باشند. سندرم مک‌کین آلبرایت نیز به دلیل وجود یک نقص زمینه‌ای در تخمدان‌ها با بلوغ زودرس مرتبط است.
تشخیص
هر کودک مبتلا به بلوغ زودرس باید به یک متخصص مراجعه کند. تشخیص بلوغ زودرس در دختران در ابتدا بر اساس موارد زیر است:
-
بررسی کامل سابق پزشکی و معاینه
-
اندازه‌گیری دقیق قد و نسبت‌های بدن و وزن
-
تخمین سن استخوان (معمولا بیشتر از سن بیمار است)
-
آزمایش خون برای اندازه گیری هورمون های مناسب
-
رادیوگرافی یا ام آر آی نیز ممکن است لازم باشند.
درمان
درمان دقیق بستگی به شرایط فرد و زمان شروع بلوغ دارد. می‌توان با تزریق منظم داروهایی که تولید گنادوتروپین از غده هیپوفیز را متوقف می‌کنند، مانع بلوغ شد که معمولاً هر شش تا ده هفته استفاده می‌شوند. این داروها بر روی هیپوتالاموس تاثیر می‌گذارند تا تولید هورمون آزاد کننده‌ی گنادوتروپین متوقف شود. پس از اتمام تزریق‌ها، معمولاً کودک به طور طبیعی رشد بلوغ خواهد داشت.
بلوغ جنسی دیررس
بلوغ دیررس چیست؟
اولین نشانه‌ی بلوغ در دختران رشد سینه است، این امر در نتیجه‌ی فعال شدن تخمدان‌ها و تولید استروژن رخ می‌دهد. بلوغ دیررس با رشد نکردن سینه تا 13 سالگی تشخیص داده می‌شود.
چه چیزی باعث بلوغ دیررس می‌شود؟
در بیشتر از ۹۰ درصد موارد، بلوغ دیررس به علت آنچه که تحت عنوان تاخیر سرشتی در رشد و بلوغ شناخته می‌شود، می‌باشد. این بدین معنی است که در کودکانی که سالم هستند اما دارای رشد جسمانی کندتر از متوسط هستند، رخ می‌دهد. به طور معمول این کودکان در مقایسه با سایر کودکان هم سن و سال کوتاه قد هستند و اغلب لاغر بوده و سابقه خانوادگی بلوغ دیررس دارند. گاهی اوقات بلوغ و رشد دیررس می‌تواند مرتبط با یک بیماری مزمن، سوء تغذیه، ورزش بیش از حد و حتی استرس باشد. برای مثال دیابت، فیبروز سیستیک و بیماری سلیاک می‌توانند بلوغ را به تاخیر بیندازند در حالی که ورزش بیش از حد و بی اشتهایی، که در آن نسبت چربی بدن بسیار کم است نیز می‌تواند منجر به بلوغ دیررس شود. دلایل نادر بلوغ دیررس یا عدم بلوغ می‌تواند در اثر از دست رفتن ترشحات هورمون از هیپوتالاموس و غده هیپوفیز یا به دلیل اختلالات تخمدان ایجاد شود.
بلوغ در اثر افزایش تولید هورمون لوتئینه کننده و هورمون تحریک کننده فولیکول (گنادوتروپین) از غده هیپوفیز می‌باشد که ناشی از افزایش آزادسازی هورمون آزاد کننده گنادوتروپین از هیپوتالاموس است. در صورت مشکل در کنترل آن، بلوغ دیررس هایپوگونادوتروپیک رخ می‌دهد؛ هایپوگونادوتروپیک به معنی کاهش میزان گنادوتروپین است. برخی از انواع کمبود گنادوتروپین ناشی از نقص ژنتیکی هستند، برای مثال سندرم کالمن یا ممکن است در اثر تومور، ضربه، جراحی یا پرتودرمانی سر باشد.
اختلالات تخمدان می‌تواند باعث بلوغ دیررس هایپوگونادوتروپیک شود. در این صورت، میزان گنادوتروپین بالا است اما قابلیت تخمدان برای شناسایی آن مختل شده و در نتیجه نمی‌تواند با تولید استروژن به گنادوتروپین‌ها واکنش نشان دهد.
تشخیص
تشخیص بلوغ دیررس نسبتاً راحت است زیرا یک معاینه فیزیکی مشخص خواهد کرد که آیا بلوغ در حال رخ دادن است یا خیر. مرحله مرحله کردن بلوغ کلید تشخیص است، مراحل بلوغ بر اساس درجه رشد سینه، رشد موی زیر بغل و ناحیه تناسلی تعریف می‌شوند.
تشخیص علت دقیق بلوغ دیررس دشوارتر است. سابقه کامل پزشکی برای یافتن هر گونه اطلاعات در مورد بیماری‌های مزمن، جراحی، پرتودرمانی، اوریون و عوامل دیگری که ممکن است منجر به بلوغ دیررس شوند، ضروری است. برخی آزمایش‌هایی که می‌توان انجام داد شامل بررسی سن استخوان با رادیوگرافی مچ دست و مقایسه تصاویر آن با تصاویر استخوان‌های با رشد طبیعی می‌باشند.
آزمایش خون ممکن است برای اندازه‌گیری میزان هورمون لوتئینه کننده و هورمون تحریک کننده فولیکول، استرادیول یا تستوسترون و سایر هورمون‌ها تجویز شود. این امر ممکن است به تصمیم‌گیری در مورد اینکه آیا بلوغ دیررس ناشی از کمبود گنادوتروپین یا نارسایی تخمدان‌ها است کمک کند. تصویربرداری نیز می‌تواند به تشخیص کمک کند. این آزمایش‌ها ممکن است شامل سونوگرافی لگن در دختران و ام آر آی یا سی تی اسکن از هیپوفیز و ساختارهای اطراف در صورت مشکوک بودن به وجود تومور یا آسیب به این ناحیه باشند.
درمان
بطور معمول، بیماران مبتلا به تاخیر سرشتی در نهایت به بلوغ می‌رسند و به قد طبیعی دست پیدا می‌کنند، هرچند ممکن است کمی دیرتر باشد. درمان معمولاً نظارت و کنترل منظم قد، وزن و اندازه‌گیری مراحل بلوغ و نیز اندازه‌گیری میزان هورمون‌های مرتبط است. هرچند در صورتی که نگرانی‌های روانی وجود داشته باشد، ممکن است یک دوره استروئید آنابولیک موجب افزایش رشد شود و بلوغ نیز با یک دوره کوتاه استروژن قابل تحریک شدن است. اگر بلوغ دیررس به علت بیماری‌های مزمن باشد در این صورت درمان برای برطرف کردن آن بیماری‌ها متمرکز خواهد شد.
درمان با هورمون معمولاً برای موارد اساسی کمبود گنادوتروپین (هیپوگنادیسم هایپوگونادوتروپیک) و نارسایی تخمدان به کار برده می‌شود. در این موارد، افزایش دوز استروژن برای تحریک بلوغ تجویز می‌شود؛ در صورتی که همچنان پس از اتمام بلوغ کمبود هورمون‌های جنسی وجود داشته باشد، نیاز به درمان مادام‌العمر با استروئید جنسی خواهد بود.