اکثر بانوان کیست تخمدان را حداقل یک بار تجربه می‌کنند، که عمدتاً بدون درد است، هیچ علائمی ندارد و وجود آن هنگام معاینه لگن مشخص می‌شود. پیش‌آگهی درمان کیست تخمدان بانوان در دوره قبل از یائسگی مناسب است. اکثر کیست‌ها پس از چند ماه از بین می‌رود. با این حال کیست مکرر و عودکننده تخمدان در دوران پیش از یائسگی و در بانوان دچار اختلال‌های هورمونی مشاهده می‌شود. معاینات دوره ای زنان توسط متخصص زنان و زایمان تنها راه آگاهی از وجود و درمان این کیست ها می‌باشد.
کیست تخمدان در بعضی موارد هیچ مشکل جدی ایجاد نمی‌کند. پیچ‌خوردگی تخمدان یکی از عوارض کیست تخمدان است و زمانی بروز می‌یابد که کیست بزرگ باعث پیچ خوردن تخمدان یا حرکت کردن آن از محل اصلی خود شود. در این شرایط خونرسانی به تخمدان قطع می‌شود و اگر عارضه درمان نشود، بافت تخمدان آسیب می‌بیند یا می‌میرد. پاره شدن کیست نادر است، اما اگر رخ دهد با خونریزی داخلی و درد شدید همراه خواهد بود. این عارضه احتمال عفونت را افزایش می‌دهد و اگر برای درمان آن اقدام نشود خطرناک خواهد بود.
کیست تخمدان چیست؟
تخمدان‌ها جزیی از دستگاه تناسلی زنانه هستند که در پایین شکم در هر دو سمت رحم قرار دارند. دو تخمدان در بدن بانوان وجود دارد که تخمک و همچنین هورمون‌های استروژن و پروژسترون تولید می‌کند. کیسه مملو از مایع یا همان کیست گاهی در یکی از تخمدان‌ها شکل می‌گیرد. کیست در اکثر موارد بدون درد است و علامتی ندارد.
انواع کیست تخمدان
کیست تخمدان انواع گوناگونی دارد که از آن جمله می‌توان به کیست درموئید و کیست اندومتریوما اشاره کرد. البته کیست‌های عملکردی یا فانکشنال شیوع بالاتری دارند که دو نوع کیست فولیکولی و کیست جسم زرد را شامل می‌شود.
کیست فولیکولی
تخمک در سیکل قاعدگی در کیسه‌ای به نام فولیکول رشد می‌کند که داخل تخمدان قرار دارد. این فولیکول یا کیسه در اکثر موارد باز می‌شود و تخمک را آزاد می‌کند. اما اگر فولیکول باز نشود، مایع داخل آن تشکیل کیست می‌دهد.
کیست جسم زرد
کیسه فولیکول پس از آزاد شدن تخمک حل می‌شود و از بین می‌رود، اگر این اتفاق رخ ندهد و منفذ فولیکول بسته شود، مایع اضافی داخل کیسه جمع می‌شود. این انباشت مایع به کیست جسم زرد می‌انجامد.
دیگر گونه‌های کیست تخمدان عبارت است از:
-
کیست درموئید: توده‌ها یا زائده‌های کیسه مانند روی تخمدان که حاوی مو، چربی و بافت‌های دیگر است.
-
کیست آدنوم: زائده‌های غیرسرطانی که روی سطح خارجی تخمدان ایجاد می‌شود.
-
اندومتریوما: بافت‌هایی که به طور طبیعی داخل رحم رشد می‌کند، خارج رحم شکل می‌گیرد و به تخمدان متصل می‌شود. نتیجه نهایی ایجاد کیست است.
برخی بانوان به عارضه‌ای به نام سندرم تخمدان پلی کیستیک دچار می‌شوند، به این معنا که تعداد زیادی کیست کوچک در تخمدان ایجاد می‌شود. به این ترتیب تخمدان بزرگ می‌شود و اگر برای درمان آن اقدام نشود به نازایی منجر می‌شود.
علائم کیست تخمدان
کیست تخمدان غالباً علامتی ندارد. با این حال با بزرگ شدن کیست علائمی مانند موارد زیر بروز می‌یابد:
-
ورم کردن یا نفخ کردن شکم
-
دفع دردناک
-
درد لگن قبل از سیکل قاعدگی یا در طول عادت ماهانه
-
آمیزش دردناک
-
درد کمر یا ران
-
حساسیت و دردناک بودن سینه‌ها
-
حالت تهوع و استفراغ
علائم شدید کیست تخمدان که به درمان فوری نیاز دارد عبارت است از:
-
درد شدید یا تیز لگن
-
تب
-
ضعف و سستی یا سرگیجه
-
تنفس سریع
این علائم نشان دهنده پاره شدن کیست یا پیچ‌خوردن تخمدان است که هر دو مورد باید به سرعت درمان شود تا عوارض جدی بروز نیابد.
تشخیص کیست تخمدان
از روش‌های تصویربرداری نیز برای تشخیص کیست تخمدان بهره گرفته می‌شود:
-
سی تی اسکن: با استفاده از دستگاه تصویربرداری سی تی اسکن تصاویری از اندام‌های داخلی به دست می‌آید.
-
ام آر آی: میدان‌های مغناطیسی برای تهیه تصاویری عمقی از اندام‌های داخلی به کار برده می‌شود.
-
سونوگرافی (اولتراسوند): وضعیت تخمدان به این روش بررسی می‌شود.
از آنجایی که اکثر کیست‌ها پس از چند هفته یا چند ماه از بین می‌رود، متخصص زنان و زایمان اقدام درمانی فوری را توصیه نمی‌کند، بلکه سونوگرافی را ظرف چند هفته یا چند ماه آینده تکرار می‌کند تا وضعیت را تحت نظر داشته باشد. چنانچه وضعیت تغییری نکند یا کیست بزرگ شود، متخصص زنان و زایمان دستور انجام آزمایش‌های بیشتر برای تعیین دیگر علل علائم بروز یافته می‌دهد.
در این مرحله معمولاً آزمایش‌های زیر انجام می‌شود:
-
آزمایش بارداری: برای اطمینان از باردار نبودن بیمار
-
آزمایش تعیین سطح هورمون: برای بررسی مشکلات هورمونی مانند میزان بیش از حد استروژن یا پروژسترون
-
آزمایش خون CA-125: برای غربالگری سرطان تخمدان
درمان کیست تخمدان
بعضی کیست‌ها در صورت درمان نشدن باروری را کاهش می‌دهد. کاهش باروری یکی از عوارض سندرم تخمدان پلی کیستیک و کیست آندومتریوما است. متخصص زنان و زایمان کیست را برای تقویت باروری برمی‌دارد یا کوچک می‌کند. کیست‌های فانکشنال، آدنوم و درموئید تاثیری بر باروری ندارند.
اگر چه برخی متخصصین ترجیح می‌دهند در مواجهه با کیست تخمدان صبر کنند و بیمار را تحت نظر داشته باشند، متخصصین زنان و زایمان جراحی را برای برداشتن و معاینه هر گونه کیست یا توده ایجاد شده در تخمدان پس از یائسگی توصیه می‌کنند، چون احتمال ایجاد شدن کیست سرطانی یا سرطان تخمدان پس از یائسگی افزایش می‌یابد. البته کیست تخمدان احتمال ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش نمی‌دهد. برخی متخصصین نیز توصیه می‌کنند کیست‌های با قطر بزرگتر از 5 سانتی‌متر درآورده شود. چنانچه کیست خودبه خود از بین نرود یا بزرگتر شود، متخصص زنان وزایمان کوچک کردن یا خارج کردن آن را توصیه می‌کند.
قرص ضدبارداری
متخصص زنان و زایمان قرص ضدبارداری را در مواجهه با کیست‌های عود کننده تخمدان به منظور توقف تخمک‌گذاری و جلوگیری از تشکیل کیست جدید تجویز می‌کند. قرص ضدبارداری احتمال سرطان تخمدان را نیز کاهش می‌دهد. در هر حال سرطان تخمدان در سنین بعد از یائسگی شایع‌تر است.
لاپاراسکوپی
اگر کیست کوچک باشد و احتمال سرطان با توجه به نتایج تصویربرداری رد شده باشد، متخصص زنان و زایمان لاپاراسکوپی انجام می‌دهد. متخصص زنان و زایمان در جراحی لاپاراسکوپی کیست را خارج می‌کند. متخصص برش کوچکی را نزدیک ناف ایجاد می‌کند و سپس وسیله ظریفی را وارد شکم کرده و کیست را درمی‌آورد.
لاپاراتومی
اگر کیست بزرگ باشد، متخصص زنان و زایمان کیست را با ایجاد برشی بزرگ در شکم خارج می‌کند و نمونه‌برداری سریعی را انجام می‌دهد. چنانچه کیست سرطانی باشد، هیسترکتومی (جراحی برداشتن رحم) به منظور درآوردن رحم و تخمدان‌ها انجام می‌شود.
پیشگیری از کیست تخمدان
کیست تخمدان قابل پیشگیری نیست. با این حال با مراجعه مرتب به متخصص زنان و زایمان و معاینات دوره‌ای رحم و تخمدان می‌توان کیست تخمدان را به سرعت تشخیص داد. کیست خوش‌خیم تخمدان تبدیل به نوع سرطانی نمی‌شود. البته علائم سرطان تخمدان مانند علائم کیست تخمدان است. بنابراین مراجعه به متخصص زنان و زایمان و تشخیص صحیح بسیار مهم است. متخصص زنان و زایمان را از علائم زیر که می‌تواند نشان دهنده وجود مشکل باشد، آگاه کنید:
-
تغییر سیکل قاعدگی
-
درد مداوم لگن
-
کاهش اشتها
-
لاغری و کاهش وزن غیرقابل توضیح
-
احساس سیری