هشدار: قرص‌های ضد بارداری را هرگز طولانی مدت استفاده نکنید! خطر سرطان و سقط جنین را جدی بگیرید!
قرص‌های ضد بارداری در خارج از ایران جزء محبوب‌ترین راه‌های پیشگیری از بارداری از بارداری محسوب می‌شوند. اگر چه در ایران نیز طی سال‌های اخیر طرفداران بسیاری پیدا کرده و بعد از وسایل فیزیکی از جمله کاندوم بیشترین استفاده را دارد. اما این قرص‌ها مانند شمشیرهای دو لبه عمل می‌کنند و مصرف نادرست آن‌ها می‌تواند با افزایش خطر سرطان سینه، اضافه وزن، سقط جنین بعد از قطع قرص و … همراه باشد. از طرف دیگر، بسته بودن بودن فضای جامعه باعث شده بسیاری از خانم‌ها بدون مراجعه به متخصص زنان، به انتخاب خود این داروها را از داروخانه تهیه و مصرف کنند.
قرص‌های جدید دیگر اثر مردانه‌زایی ندارند
قرص‌های ضد بارداری از دو بخش هورمونی کاملاً متفاوت تشکیل شده‌اند. ماده مؤثر قسمت اصلی آن‌ها اتینیل استرادیول است و قسمت دوم آن‌ها از پروژسترون تشکیل شده است. از آنجا که بخش اتینیل استرادیول معمولاً در همه قرص‌ها ثابت است، قرص‌ها برحسب اینکه حاوی چه مقدار از این ماده باشند به قرص‌هایی با دوز بالا یا پایین تقسیم‌بندی می‌شوند. قسمت پروژسترونی قرص‌ها هم قابل تغییر است و انواع مختلفی دارد. برخی از آن‌ها اثر ضد هورمون مردانه و برخی دیگر اثر مردانه‌زایی دارند. اکثر قرص‌های ضد بارداری که در گذشته استفاده می‌شد دارای اثر مردانه‌زایی بودند به جز چند قرصی که اخیراً وارد بازار شده‌اند از جمله یاسمین، یاز، دیان و مارولون. مکانیسم اثر بیشتر قرص‌های ضد بارداری از طریق توقف تخمک‌گذاری است اما بخش پروژسترونی قرص نیز باعث کاهش ضخامت لایه داخلی آندومتر می‌شود. این حالت باعث می‌شود اگر هم تخمک‌گذاری انجام شد جنین به راحتی داخل رحم ننشیند. علاوه بر این، کاهش ضخامت لایه داخلی رحم باعث مرتب شدن پریود و کاهش خونریزی ماهانه می‌شود.
این قرص‌ها را حتماً از روز دوم قاعدگی بخورید نه روز پنجم!
هورمون‌های کنترل کننده تخمک‌گذاری FSH) و (LH توسط هیپوفیز ترشح می‌شوند. قرص‌های ضد بارداری با بالا بردن سطح هورمون‌های زنانه باعث می‌شوند بدن فکر کند چون به اندازه کافی هورمون زنانه وجود دارد پس نیازی به ترشح دو هورمون اصلی FSH و LH نیست. بنابراین سطح آن‌ها بسیار کاهش پیدا می‌کند و تخمک‌گذاری متوقف می‌شود. برای توقف تخمک‌گذاری تأکید می‌شود قرص‌هایی که جدیداً در بازار هستند از جمله یاسمین، یاز و مارولون حتماً از روز دوم عادت ماهانه میل شوند چون این داروها یک مقدار ضعیف‌تر هستند و شروع مصرف از روز پنجم شاید یک مقدار دیر باشد. متأسفانه دیده شده بود که حتی داروخانه‌ها به عادت قدیم می‌گفتند از روز پنجم قرص میل شود. در نتیجه بعضی حاملگی‌های روی قرص هم اتفاق می‌افتاد که می‌تواند خطرناک هم باشد. قرص‌ها اگر از روز پنجم خورده شوند باید در ماه اول از یک وسیله پیشگیری دیگر هم استفاده کرد اما اگر از روز دوم خورده شوند از فردای آن روز قرص تأثیرگذار خواهد بود. اگر هم شک و تردید دارید می‌توانید در ماه اول از یک روش جلوگیری دیگر هم استفاده کنید. لازم به ذکر است که مصرف هیچ قرصی بعد از روز هفتم عادت ماهانه دیگر تأثیر گذار نخواهد بود.
یک ماه قبل از هر نوع جراحی باید مصرف قرص قطع شود!
مصرف قرص‌های ضد بارداری به مدت کوتاه برای مثال 3 تا 6 ماه معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کند. بهتر است همیشه از قرص‌هایی با دوز پایین از جمله یاسمین، یاز، مارولون، دیان 35 و یا نوع ایرانی آن‌ها مانند سیپروترون کامپاند و یا LD استفاده شود. اگر این داروها به فرد جواب داد دیگر نیازی به استفاده از قرص‌های خیلی قوی مثل HD وجود ندارد. قبل از تجویز قرص باید سابقه خانوادگی فرد پرسیده شود. همچنین نباید دیابت و فشار خون داشته باشد، وزنش خیلی بالا نباشد، بهتر است سیگار نکشد و سابقه بیماری فلبیت یا لخته شدن خون هم نداشته باشد زیرا این قرص‌ها می‌توانند باعث افزایش ترومبوز در بدن شوند به خصوص در افراد مبتلا به فلبیت می‌توانند منجر به سکته مغزی، سکته قلبی و یا ترومبوز در پاها شوند. همچنین فردی که قرص ضد بارداری می‌خورد و برای مثال دست یا پایش می‌شکند و مجبور می‌شود مدتی بی‌حرکت در یک مکان بخوابد بیشتر در خطر ترومبوز قرار دارد تا فردی که قرص مصرف نمی‌کند. علاوه بر این کسانی که می‌خواهند عمل جراحی شوند حتماً باید از 1 ماه قبل مصرف قرص را قطع کنند چون ممکن است احتمال ترومبوز بعد از جراحی در عروق شان زیاد شود.
بعد از 3 ماه، آزمایش چربی و قند خون بدهید
این داروها گاهی اوقات سردردهای میگرنی را نیز تشدید می‌کنند و یا حتی به وجود می‌آورند زیرا پروژسترون باعث احتباس آب در بدن می‌شود. استروژن موجود در قرص نیز گاهی اوقات باعث بزرگتر و دردناک شدن سینه‌ها می‌شود. البته قرص‌هایی که اثر ضد هورمون مردانه دارند عوارض‌شان کمتر است و حتی برای درمان جوش و ریزش مو و نامرتبی پریودها هم به طور موقت کاربرد دارند. در هر صورت اگر بیمار می‌خواهد قرص را طولانی مدت مصرف کند حتماً باید 3 ماه بعد از شروع مصرف، سطح چربی‌های بدنش از جمله کلسترول و تری گلیسیرید و همچنین قند خونش را اندازه‌گیری کند. زیرا این قرص‌ها در تعداد کمی از افراد می‌تواند باعث افزایش چربی‌ها و قند خون شوند که اگر این مشکلات با رژیم غذایی هم زمان، اصلاح نشوند باید مصرف قرص قطع شود.
هر 3 تا 6 ماه مصرف قرص را قطع کنید؛ بیشتر از 4 سال هم مصرف نکنید!
استفاده از این قرص‌ها به مدت طولانی و بدون توقف اصلاً توصیه نمی‌شود. همان طور که ذکر شد این قرص‌ها حاوی هورمون اتینیل استرادیول هستند. در واقع گروه اتینیلی که به این استرادیول اضافه شده است باعث می‌شود هورمون به مدت طولانی در بدن باقی بماند. یعنی اگر قرصی امروز قطع شود چند ماه طول می‌کشد تا کل دارو از بدن خارج شود و از آنجا که این هورمون می‌تواند تحریک کننده سرطان سینه باشد توصیه می‌شود قرص با فواصل 3 ماه استفاده و 1 ماه توقف و یا 6 ماه استفاده و 2 ماه توقف مصرف شود. درکل استفاده از قرص بیشتر از 4 سال به خصوص به طور ممتد خیلی توصیه نمی‌شود.
قرص‌های اورژانسی فقط برای موارد اورژانس!
قرص‌های اورژانسی یا “Morning-After Pills”در گذشته بیشتر از نوع HD بودند به این صورت که 2 عدد بعد از رابطه جنسی و 2 عدد 12 ساعت بعد مصرف می‌شدند. البته استفاده از این دارو روش‌های بسیار زیادی دارد. در حال حاضر قرص‌های پروژسترونی به نام لونژیل موجود هستند که فقط پروژسترون دارند. طریقه مصرف‌شان هم به این صورت است که 1 عدد بعد از رابطه جنسی و 1 عدد 12 ساعت بعد خورده می‌شود. این داروها فقط در 72 ساعت اول بعد از مقاربت قابل استفاده هستند و هرچه زودتر مصرف شوند تأثیرگذاری‌شان هم بیشتر است. مصرف این قرص‌ها باید محدود باشد چون درصد موفقیت‌شان در حد 85 درصد است و اصلاً جلوی تخمک‌گذاری را نمی‌گیرند بلکه سطح هورمون را بالا می‌برند و بعد سطح هورمون دوباره پایین می‌افتد و یک پریود اتفاق می‌افتد، در نتیجه بارداری رخ نمی‌دهد. به عبارت دیگر ضخامت رحم نازک می‌شود و اگر هم تخمک یا جنینی تشکیل شده باشد نمی‌تواند بماند و می‌افتد. این روش فقط باید برای موارد خاص و اورژانسی استفاده شود و یک روش جلوگیری مطمئن به حساب نمی‌آید. در هر حال بهتر است خانم‌هایی که رابطه دارند این قرص را در منزل داشته باشند تا اگر کاندوم پاره شد یا رابطه ای خارج از برنامه‌ریزی اتفاق افتاد و یا خوردن قرص ضد بارداری فراموش شد بتوانند از آن استفاده کنند. زمان پریود بعد از مصرف این قرص بستگی به این دارد که فرد کجای زمان تخمک‌گذاری باشد. اگر قبل از تخمک‌گذاری باشد ممکن است یک مقدار طول بکشد تا پریود شود و اگر بعد از تخمک‌گذاری باشد ممکن است 2 تا 7 روز بعد پریود شود.
قرص‌های زمان شیردهی باید سر ساعت خورده شوند
در زمان شیردهی باید از قرص‌های ضد بارداری متفاوتی استفاده نمود. این قرص‌ها مینی پیل نام دارند و فقط حاوی پروژسترون هستند و باید هر روز سر ساعت میل شوند زیرا سطح هورمون‌شان بسیار پایین است تا در شیردهی اختلالی ایجاد نکنند. مکانیسم اثر آن‌ها فقط با نازک کردن لایه داخلی رحم و ممانعت از لانه گزینی است. بنابراین خیلی نمی‌توانند جلوی تخمک‌گذاری را بگیرند و فقط در 6 ماهی که خانم به طور کامل شیر می‌دهد مؤثر هستند. یعنی اگر کسی شیر خشک می‌دهد تأثیر آن بسیار کمتر می‌شود و بهتر است از روش دیگری هم زمان استفاده کند. سایر قرص‌های ضد بارداری نیز بهتر است هر روز سر ساعت خورده شوند اما یک مقدار جای مانور هم دارند. برای مثال اگر فرد هر شب سر ساعت 9 قرص می‌خورد و یک شب آن را فراموش کند و فردا صبح یادش بیفتد می‌تواند قرص فراموش شده را میل کند و شب سر ساعت 9 طبق روال عادی به مصرف قرص ادامه دهد. اما اگر بیشتر از 2 روز فراموش کند دیگر فایده ای ندارد و باید آن ماه هم زمان از یک روش جلوگیری دیگر نیز استفاده کند.
مصرف طولانی قرص ضد بارداری و خطر سقط جنین
برخی از افرادی که برای مدت طولانی از قرص‌های ضد بارداری استفاده می‌کنند بعد از قطع قرص دچار عدم پریود یا آمنوره بعد از قطع قرص می‌شوند زیرا یکی از مکانیسم‌های اثر قرص‌ها بالا بردن هورمون شیر یا پرولاکتین است. پریودها معمولاً باید چند ماه بعد از قطع قرص برگردند و اگر برنگردند یعنی تخمک‌گذاری انجام نمی‌شود و شانس بارداری کم می‌شود. در این صورت فرد باید حتماً از لحاظ هورمونی بررسی شود. اما اگر قرص برای مدت کوتاه استفاده شود معمولاً این حالت رخ نمی‌دهد. مصرف طولانی باعث می‌شود ضخامت آندومتر آنقدر نازک شود که گاهی اگر حاملگی هم اتفاق بیفتد منجر به سقط می‌شود.
نمی‌توان گفت کدام قرص بهتر یا کم عارضه‌تر است
نمی‌توان گفت کدام قرص بهتر یا کم عارضه‌تر است. معمولاً بدن همه افراد به قرص‌ها یکسان جواب نمی‌دهد. ممکن است یک نفر بیشتر با یاز سازگاری داشته باشد و فردی دیگر با یاسمین یا دیان و … بنابراین باید قرص‌ها را امتحان کرد. در هر صورت بهتر است در مرحله اول از داروهای جدید مثال یاز، یاسمین، دیان، مارولون و … استفاده نمود و بعد اگر مشکلی بود نوع قرص را عوض کرد. لازم به ذکر است که سیگاری‌های بالای 35 سال بهتر است اصلاً از قرص‌های ضد بارداری استفاده نکنند. همچنین در افراد بالای 40 سال باید خیلی با احتیاط تجویز شوند.