غده تیروئید با وزن تقریبی ۱۵ گرم به عنوان یکی از مهم ترین غدد درون ریز بدن است که جلو گردن قرار دارد. این غده اگر چه اندازه ای کوچک دارد، اما نقشی کلیدی در تنظیم هورمون هایی مهم که بر سطوح انرژی و سوخت و ساز بدن انسان تاثیرگذار هستند، ایفا می کند.
تیروئید را می توانید به عنوان عضوی اساسی در یک ماشین بسیار پیچیده در نظر بگیرید که اگر به خوبی عمل نکند، فرد را دچار مشکلات زیادی می کند که یکی از آنها این است که اختلالات هورمونی و غده تیروئید تاثیر مستقیمی در بروز ناباروری دارد بنابراین بررسی علل این اختلالات در ابتدای درمان ناباروری ضروری است.
کم‌کاری و پرکاری تیروئید با وجود اینکه ضد هم هستند اما در عمل هر دو می‌توانند موجب ناتوانی زنان در تخمک‌گذاری و نازایی آنان شوند. میلیون‌ها نفر دچار مشکلات تیروئیدی هستند اما اکثریت آنها از آن بی‌خبرند. تیروئید غده‌ای پروانه‌ای شکل است که در گردن قرار گرفته است و غده مهم در متابولیسم و سوخت وساز بدن محسوب می شود. وقتی غده تیروئیدتان خوب عمل نکند، می‌تواند بر هر جنبه از سلامتی شما، به ویژه وزن، افسردگی و سطح انرژی اثر بگذارد. مشکلات تیروئیدی که تشخیص داده نشده‌اند می‌توانند به شدت موجب چاقی، بیماریهای قلبی، افسردگی، اضطراب، ریزش مو، ناکارایی جنسی، ناباروری و علائم و مشکلات دیگر شوند.
** مواردی که باعث ایجاد اختلال در عملکرد تیروئید می شود را بیان کنید.
برخی عوامل می توانند عملکرد طبیعی تیروئید را مختل کنند که عبارتند از قرار گرفتن در معرض سموم محیطی مانند: اشعه الکترومغناطیس، مواد شیمیایی، آفت کش ها، فلزات سنگین مثل فلوراید و جیوه ،استعداد ژنتیکی، سطح بالای استرس ، کمبود موادمغذی ،اختلالات خود ایمنی ، عفونت ها، عدم تعادل سایر هورمون ها مانند استروژن بالا، سطح پرولاکتین بالا.
* علایم بیماری تیروئید
درد در ناحیه عضلات و مفصل‌ها، ضعف دست‌ها و گرایش به ایجاد مشکل تونل کارپال در دست‌ها، تونل تارسال در ران ها و التهاب پلانتار در پاها، همه می‌توانند از علائم مشکلات تیروئید تشخیص داده نشده باشند. احساس تورم در گردن و ناراحتی در قسمت جلویی گردن، خش دار شدن صدا یا بزرگ شدن محسوس تیروئید، همه از علائم مشکلات تیروئید به شمار می‌روند.علائم بیماری در پرکاری و کم‌کاری تیروئید ممکن است متفاوت باشد. بیمار مبتلا به کم‌کاری تیروئید ممکن است از بی‌حالی، افزایش وزن خفیف، ناتوانی در تحمل سرما، یبوست، خشکی پوست، اختلال روانی، افسردگی، عادت ماهانه نامنظم و گرفتگی صدا شکایت داشته باشد. علائم فیزیکی که ممکن است در معاینه مورد توجه پزشک قرار گیرد شامل بزرگ یا دردناک شدن غده تیروئید، ضربان قلب پایین، تغییر در بافت پوست یا مو و تغییراتی در واکنش‌های عصبی است. بیمار مبتلا به پرکاری تیروئید از برافروختگی، ضربان قلب بالا، ناتوانی در تحمل گرما، کاهش وزن، تغییرات احساسی و درد گردن شکایت دارد. نشانه‌های فیزیکی که ممکن است در معاینه مورد توجه پزشک قرار گیرد شامل غده تیروئید بزرگ‌شده یا برآمده، بیرون‌زدگی چشم یا اگزوفتالموس، ضربان بالای قلب، لرزش، تغییراتی در پوست یا مو و در موارد شدید، از دست دادن بافت عضلانی و مشاهده تغییرات قلبی روی نوار قلب است.
* راه تشخیص بیماری تیروئید
آزمایش خون برای اندازه‌گیری هورمون محرک تیروئید یا TSH، کارآمدترین و دقیق‌ترین آزمایش موجود برای کم‌کاری یا پرکاری تیروئید است. مقدار بالای TSH در آزمایش خون می‌تواند نشان‌دهنده نارسایی تیروئید و کمبود مقدار کافی از هورمون تیروئید برای حفظ عملکرد طبیعی بدن باشد. در مقابل، مقدار پایین TSH می‌تواند نشان‌دهنده تولید بیش از حد هورمون تیروئید باشد. دامنه طبیعی سرم TSH بین ۰/۵ تا ۵ میلی‌واحد در میلی‌لیتر است. اگر مقدار TSH غیرطبیعی باشد، ارزیابی تیروکسین آزاد برای بررسی بیشتر محل دقیق این اختلال یعنی در سطح تیروئید، هیپوفیز و هیپوتالاموس ضروری است.
* نشانه های پرکاری و کم کاری تیرویید در خانم های باردار
خانم های مبتلا به پرکاری در سه ماهه اول، دچار تهوع و استفراغ شدید می شوند که باعث از دست دادن آب زیاد از بدن می شود. تعریق زیاد، لرزش دست، تپش قلب، پریدن از خواب و بدخوابی و افزایش فشارخون و مسمومیت بارداری نیز از عوارض دیگر ابتلا به این بیماری است. این بیماران با اینکه خوب غذا می خورند، وزنشان کم می شود. مبتلایان به کم کاری تیروئید معمولا پرخواب می شوند ولی خواب خوبی ندارند، ادم و تورم پیدا می کنند، مخصوصا در اطراف چشم ها. آنها مدام احساس خستگی می کنند و به دلیل جمع شدن مایع بین سلولی و ادم، دچار افزایش وزن می شوند. افرادی که دچارمشکل کم کاری یا پرکاری تیروئید هستند حتما باید هم با پزشک متخصص غددشان مشورت کنند و هم پزشک زنان. همه آنها لازم نیست آزمایش انجام دهند ولی اگر علایم خاص یا سابقه فامیلی داشته باشند، این بررسی برایشان لازم است. معمولا این کار در مورد خانم های جوان بدون علامت انجام نمی شود ولی خانم های میانسال بهتر است از نظر ابتلا به بیماری های تیروئید، قبل از بارداری پایش شوند.
* آیا داروها عوارضی برای مادر و جنین ندارند؟
مصرف داروهایی که برای درمان کم کاری تیروئید تجویز می شوند، حتما لازم است و نه تنها زیانی ندارند، بلکه بخشی از آنها به جنین هم می رسد و اگر جنین هم به این بیماری مبتلا باشد، بیماری او را تخفیف می دهند و از ایجاد عوارض شدید در جنین جلوگیری می کند خانم های مبتلا به کم کاری تیروئید که باردار می شوند باید بدانند که در بارداری نیاز به هورمون تیروئید 50-25 درصد افزایش می یابد، بنابراین ایده آل آن است که این افراد قبل از بارداری از وضعیت تیروئید خود با خبر باشند و با پزشک معالج خود در مورد مقدار مصرف دارو مشورت کنند.خانمهای با کم کاری تیروئید شناخته شده در صورت بارداری باید سریعا جهت آزمایش تیروئید و مراجعه به پزشک اقدام نمایند. تستهای عملکرد تیروئید در نیمه اول بارداری باید هر ۶-۴هفته تکرار شوند. خانمهای باردار باید به خاطر داشته باشند که مصرف همزمان مولتی ویتامین های بارداری که حاوی آهن و کلسیم می باشند، با لووتیروکسین جذب گوارشی آن را مختل می کند و بهتر است این مکمل ها با فاصله 4-3 ساعت از لووتیروکسین مصرف شود. بعد از زایمان مقدار مصرف دارو به مقدار قبل از بارداری بر میگردد و بیماران 8-6 هفته پس از زایمان مجدداً جهت بررسی وضعیت تیروئید خود مراجعه نمایند ولی در پرکاری تیرویید، داروها باید حتما زیرنظر پزشک مصرف شوند و بیمار تحت نظر و مدام سونوگرافی انجام دهد. این داروها معمولا عوارض دارند ولی مصرفشان بهتر از مصرف نکردنشان است.
*خانم باردار مبتلا به بیماری های تیروئید، باید رژیم غذایی خاصی داشته باشد؟
نه، برای این خانم ها درمان ضرورت اول است. بیشتر مواقع کم کاری تیروئید در اثر فعالیت سیستم ایمنی بدن علیه تیروئید اتفاق می افتد و تغذیه در آن نقش چندانی ندارد فقط اگر فرد در منطقه ای زندگی می کند که میزان ید پایین است و از لحاظ ید فقیر است، باید موادغذایی حاوی ید مصرف کند زیرا نیاز خانمهای باردار به ید بیشتر از افراد غیر حامله و حدود 200 میکروگرم در روز است که تغذیه مناسب با میزان کافی ید مثل مصرف انواع ماهیها، میگو و دیگر آبزیان و همچنین مقدار توصیه شده نمک یددار آن را تامین می کند و می تواند باعث سلامت جنین و مادر باردار باشد.
* آیا ممکن است خانمی در دوران بارداری به اختلال های تیروئید مبتلا شود و بعد از تولد فرزند، بهبود یابد؟
نه، چون بارداری باعث ایجاد تیروئید نمی شود ولی ممکن است بیماری تیروئید در این دوران خود را نشان دهد چون فعالیت تیروئید و ترشح هورمون هایش در بارداری بیشتر می شود و فعالیت این غده افزایش می یابد بنابراین طبیعی است که اگر اختلالی دارد، در این زمان معلوم شود. فقط در آنهایی که مول یا بچه خوره دارند، هورمونی شبیه TSH از جفتشان ترشح می شود و روی تیروئید اثر می گذارد و پرکاری تیروئیدی می دهد و بعد از خارج شدن جفت، مشکلشان حل می شود.
* بیماری پرکاری تیروئید مادر چه تاثیری بر روی جنین می گذارد؟
پرکاری تیروئید کنترل نشده و تشخیص داده نشده در بارداری تاثیرات منفی بر سلامتی مادر و جنین دارد که برخی از رایج ترین تاثیرات منفی پرکاری تیروئیدعبارتند از : نارسایی احتقانی قلب،افزایش فشار خون در ماه آخر بارداری ،سقط جنین ،تولد نوزاد نارس، تولد نوزاد کم وزن می باشد.
* بیماری کم کاری تیروئید مادر چه تاثیری بر روی جنین می گذارد؟
با توجه به اینکه در طی سه ماه اول بارداری، جنین کاملا وابسته به هورمون های تیروئید مادر است که از جفت عبور نموده و به جنین می‌رسند. پس از پایان سه ماه اول بارداری غده تیروئید جنین فعالیت خود را شروع نموده و هورمون تیروئید تولید می‌کند.
از این زمان تا پایان بارداری جنین برای تولید هورمون تیروئید نیاز به ید دارد که باید از طریق مادر به او برسد و درصورت بیماری کم کاری تیروئید مادر برای جنین مشکلاتی ایجاد می شود که عبارتند از زایمان زودرس ، سقط (بخصوص در سه ماهه اول بارداری) ، جدا شدن زودرس جفت، زجر جنین، مرگ داخل رحمی جنین، تولد نوزاد نارس، تولد نوزاد با وزن کم، پره اکلامپسی (افزایش فشارخون طی بارداری و دفع کلیوی پروتئین که به مسمومیت بارداری هم معروف است)، بروز بیماری تیروئید در جنین و نوزاد، افزایش میزان سزارین، بروز اختلالات شناختی و عصبی در جنین، خونریزی پس از زایمان را به وجود می آورد .کم کاری تیروئید اگر قبل از بارداری درمان نشود می تواند کاهش رشد جسمی و ذهنی نوزاد را ایجاد کند و به همین علت باید TSH در دوران بارداری به کمتر از 2.5 برسد.
به یاد داشته باشید که کم کاری مادرزادی تیروئید، شایع ترین علت قابل پیشگیری عقب ماندگی ذهنی در نوزدان است و با انجام غربال گری بیماری کم کاری مادرزادی تیروئید در روزهای ۳-۵ تولد، از عقب ماندگی ذهنی ناشی از این بیماری پیشگیری نمایید.
کم کاری تیروئید و سایر بیماری های غیرواگیر، به علت طولانی بودن دوره درمان، نیاز به همکاری مستقیم و مستمر با پزشک معالج دارد تا به خوبی کنترل شوند.
بنابراین مادران باردار باید به طور منظم به پزشک غدد مراجعه کنند و به توصیه های او عمل نمایند. در بسیاری از خانمها درمان کم کاری تیروئید بخش مهمی از تصحیح و بهبود قدرت باروری است.
اگر ناباروری بعد از برطرف شدن کم کاری تیروئید کماکان پا برجا باشد آن‌وقت باید راه‌های درمانی و احتمالات دیگری را در نظر گرفت.
اگر شما مبتلا به کم کاری تیروئید بوده و قصد باردار شدن دارید بهتر است از پزشک خود بخواهید تا مطمئن شود بیماری شما کاملا تحت کنترل است. در صورت لزوم به یک متخصص نازایی مراجعه کنید.اگر هم کم کاری تیروئید داشته و باردار شده اید فورا به پزشک خود اطلاع دهید. کنترل دقیق سطح هورمونهای تیروئیدی طی بارداری باعث رشد طبیعی جنین شده و خطر سقط را کاهش می دهدو به همین دلیل درمان به موقع و مناسب بیماریهای تیروئیدی در دوران بارداری، از بروز کلیه عوارض پیشگیری می نماید.