اکثر خانم‌ها تا به حال چندین بار اختلالات و بی‌نظمی‌های قاعدگی را تجربه کرده‌اند. این اختلالات تا حدودی طبیعی محسوب می‌شوند اما اگر روزی متوجه شوید عادت ماهیانه‌تان در هر دوره کمتر می‌شود و دیگر آن شور و شوق همیشگی را ندارید و احساس می‌کنید پوست‌تان خراب شده و مثل یک خانم میانسال شده‌اید شاید باید این بی‌نظمی‌ها را جدی‌تر بگیرید و هر چه زودتر به پزشک مراجعه کنید. بسیاری از خانم‌ها بویژه پس از سی سالگی در صورت مواجه شدن با اختلالات قاعدگی نسبت به بروز یائسگی زودرس دچار هراس می‌شوند. در حالی که اتفاقی که در این دسته از خانم‌ها در سنین زیر چهل سالگی می‌افتد کمی خطرناک‌تر از یائسگی زودرس است.یائسگی قبل از 40 سالگی امر بعیدی نیست و بی‌توجهی به آن می‌تواند عوارضی جدی از جمله پوکی استخوان را در پی داشته باشد. همچنین نارسایی تخمدان ممکن است منجر به نازایی نیز بشود؛ چراکه در این حالت تخمدان‌های فرد خاموش شده و دیگر تخمکی آزاد نمی‌کنند. درنتیجه چنانچه مبتلایان به نارسایی تخمدان بخواهند صاحب فرزند شوند، تنها راه ممکن استفاده از تخمک اهدایی است.
خانم‌هایی که اصلاً قاعدگی را تجربه نکرده‌اند!
در بیماری نارسایی تخمدان به دلیل کمبود ذخایر بنیادی تخمدان و یا عوامل فیزیکی، محیطی و استرس‌های روحی، ترشح استروژن توسط تخمدان کاهش پیدا می‌کند. این نارسایی می تواند به صورت اولیه یا ثانویه باشد. در نارسایی اولیه تخمدان از همان ابتدا در حدود سن 12 سالگی تخمدان شروع به تخمک‌گذاری نمی‌کند و به هیچ عنوان فولیکولی نمی‌سازد در نتیجه پریودی صورت نمی‌گیرد. سطح استروژن در بدن این دخترهای جوان معمولاً بسیار پایین است و در عوض سطح هورمون‌های هیپوفیزیFSH و LH شان بسیار بالا است. نارسایی یا کم‌کاری ثانویه تخمدان نیز معمولاً به این صورت است که یائسگی قبل از 40 سالگی اتفاق می‌افتد که در این شرایط نیز سطح هورمون استروژن و استرادیول کاهش پیدا می‌کند و سطح هورمون‌های هیپوفیزی FSH و LH معمولاً بالای 40 می‌رود.
قبل از 40 سالگی یائسه شده‌اید؟
علایم نارسایی اولیه تخمدان به این صورت است که اصلاً پریود اتفاق نمی‌افتد و سینه‌ها بزرگ نمی‌شوند و علایم ثانویه جنسی از جمله رشد موی زیر بغل و قسمت تناسلی بروز نمی‌کنند. اما در نارسایی ثانویه معمولاً این علایم ظهور کرده‌اند و بعد بیمار دچار یائسگی زودرس می‌شود. به عبارت دیگر پریودهایش قطع می‌شوند، سطح استروژن بدنش افت می‌کند، علایم گُر گرفتگی و درد مفاصل و درد استخوان‌ها به علت پوکی استخوان پیدا می‌کند، لیبیدو و میل جنسی‌اش کاسته می‌شود، دچار خشکی واژن شده و کیفیت پوستش خراب می‌شود. یعنی درست همان علایمی که در یائسگی اتفاق می‌افتد، برای یک خانم زیر 40 سال رخ می‌دهد. چه در سنین بالا و چه در خانم‌های جوان این موضوع می‌تواند به علت عوامل فیزیکی محیطی اتفاق بیفتد. برای مثال قرار گرفتن مداوم در معرض دود و آلودگی، مواد شیمیایی، اشعه رادیولوژی و رادیوهیدروتروپ و همچنین استفاده از داروهای شیمی درمانی برای درمان سرطان می‌توانند این مشکلات را بی‌آفرینند. متأسفانه در کسانی که بیماری‌های سیستم ایمنی دارند از جمله آرتریت روماتوئید، لوپوس و یا بیماری‌های دیگری از این قبیل و حتی کولیت اولسروز که باید برای مدتی از داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی و گاهی حتی داروهای ضد سرطان استفاده کنند، همگی این داروها اثرات بدی روی کارکرد تخمدان می‌گذارند و منجر به زودتر از کار افتادن تخمدان و ایجاد علایم یائسگی می‌شوند.
سن یائسگی ارثی است
بسیاری از اوقات وقتی از خانم‌هایی که زیر 40 سال دچار نارسایی زودرس تخمدان می‌شوند در مورد سابقه خانوادگی‌شان سؤال می‌کنیم، متوجه می‌شویم مادر، خواهر، خاله و یا عمه‌شان نیز زیر 40 سال دچار یائسگی شده‌اند. در واقع سن کارکرد تخمدان در هر خانواده متفاوت است و می‌تواند ارثی باشد. حتماً شنیده‌اید که در یک خانواده، یائسگی در 55 سالگی اتفاق می‌افتد اما متأسفانه در خانواده‌ای دیگر همه خانم‌ها زیر 40 سال یائسه می‌شوند.
مشکل از تخمدان است یا هیپوفیز؟!
برای تشخیص نارسایی تخمدان میزان هورمون‌های FSH، LH، استرادیول و به تازگی هورمون AMH مورد آزمایش قرار می‌گیرند. این آزمایش‌ها به ما نشان می‌دهند که واقعاً بیمار در چه حالی قرار دارد. متأسفانه اشتباهی که رخ می‌دهد این است که گاهی اوقات هیپوفیز و یا حتی هیپوتالاموس مشکل دارند و مشکل از خود تخمدان نیست به این صورت که مریض FSH و LH پایینی دارد و به خاطر پایین بودن سطح این هورمون‌ها است که تخمک‌گذاری انجام نمی‌شود. این دسته از افراد خوشبختانه به درمان طبی جواب می‌دهند و حتی می‌توانند با تخمک خودشان بارور شوند. اما آن دسته دیگری که نارسایی اولیه تخمدان یا نارسایی ثانویه واقعی تخمدان دارند و FSH و LH شان بالا است و استرادیول پایینی دارند معمولاً برای باروری‌شان دچار مشکل می‌شویم و باید از تخمک فرد دیگری استفاده کنیم.
نارسایی تخمدان درمان قطعی ندارد
نارسایی تخمدان درمان قطعی ندارد و معمولاً نمی‌توان کاری کرد که تخمدان حالت عادی خود را پیدا کند. فقط اگر در مرحله قبل از یائسگی باشد به بیمار توصیه می‌کنیم آرامش روحی داشته باشد و اگر در تماس با مواد محرک است از آن‌ها دور شود و اگر هنوز بچه‌دار نشده است سریع‌تر با داروهای تحریک تخمک‌گذاری حامله شود. هر زمان هم که یائسگی اتفاق افتاد می‌توان از همان درمان‌هایی استفاده نمود که برای خانم‌های یائسه به کار می‌روند. به این ترتیب که اول باید حتماً ماموگرافی و بررسی دقیق رحم و سینه انجام شود. اگر سرطانی در کار نباشد تا 50 سالگی می‌توان از درمان‌های جایگزین هورمونی استفاده نمود. در این صورت این خانم‌ها می‌توانند تا 50 سالگی کیفیت واقعی زندگی خود را داشته باشند و عوارض یائسگی را تجربه نکنند. البته استفاده از این درمان‌ها معمولاً بعد از 50 سالگی دیگر توصیه نمی‌شود. در دخترهای جوانی هم که دچار نارسایی اولیه تخمدان هستند و مشخص شده است که مشکل‌شان از هیپوفیز نیست توصیه می‌شود درمان‌های جایگزینی هورمون هر چه زودتر شروع شوند تا دچار عوارضی چون پوکی استخوان، عدم رشد قدی و … نشوند. مصرف این هورمون‌ها باید با کنترل دقیق باشد. در غیر این صورت می‌توانند برای سینه خطرناک باشند. نکته آخر اینکه ورزش کردن باعث بهبود علایم ناشی از نارسایی تخمدان و استرس باعث تشدید این علایم می‌شود
نارسایی تخمدان را با تخمدان پلی‌کیستیک اشتباه نگیرید!
در ایران بسیاری از پزشکان بیماری تخمدان پلی‌کیستیک را با تنبلی و نارسایی تخمدان یکسان می‌دانند در حالی که این دو متفاوت هستند. فردی که مبتلا به تنبلی تخمدان است سطح استروژن خونش کاهش یافته است و ممکن است دچار یائسگی زودرس شود. در واقع تنبلی تخمدان نوعی نارسایی تخمدان است که معمولاً بعد از سن 40 سالگی رخ می‌دهد اما برخی افراد قبل از 40 سالگی دچار تنبلی تخمدان می‌شوند و هورمون‌هایشان شبیه به یائسه‌ها می‌شود. به این صورت که FSH شان بالا و AMH شان پایین می‌رود؛ درست بر عکس مبتلایان به بیماری تخمدان پلی‌کیستیک. مبتلایان به تخمدان پلی کیستیک دارای AMH بالا و FSH طبیعی یا پایین هستند. اما در مبتلایان به تنبلی تخمدان هیپوفیز به طور مداوم در حال کار کردن است تا تخمدان را مجبور به کار کند اما موفق نمی شود و AMH شان پایین می‌آید یعنی کیفیت فولیکول‌هایشان واقعاً خراب شده است. در مورد این افراد خیلی نمی‌توان به باروری‌شان کمک نمود و بیشتر آن‌ها باید از تخمک اهدایی استفاده کنند. اما در بیماری پلی‌کیستیک بیشتر افراد را می توان باردار نمود.