هیسترکتومی روشی است که در آن قسمتی از رحم یک زن و یا تمام آن با عمل جراحی برداشته می‌شود.
از علل شایع برداشتن رحم، خونریزی های نامنظم رحمی است که در سنین بالای 40 سالگی، بیشتر پیش می آید. این بیماری که به دلایل مختلف پیش می آید، اغلب با مصرف داروهای مناسب درمان می شود، اما گاهی خونریزی با درمان های مرسوم بهبود نمی یابد یا به دلیل بیماری های دیگری مثل دیابت و فشار خون، امکان درمان دارویی مناسب وجود ندارد و به جراحی متوسل می شویم.
برداشتن رحم در زنان یا همان عمل هیسترکتومی روشی است که قسمتی از رحم یک زن و یا تمام آن با عمل جراحی برداشته می شود. هیسترکتومی بعد از سزارین، شایع ترین جراحی زنان است به طوری که در ایالات متحده آمریکا هر سال 600 هزار زن هیسترکتومی می شوند..
از علل جراحی برداشتن رحم
افتادگی شدید رحم یا مثانه است که با جراحی معمول، افتادگی قابل درمان نیست. در این موارد به جز علایم ادراری، بیمار از دردهای شدید لگنی که علت دیگری برای آن یافت نمی‌شود هم شکایت دارد که با این جراحی از شدت دردها کاسته می‌شود.دردهای لگنی به دلیل وجود واریس یا اختلالات عروقی دیگر در وریدهای لگنی هم ایجاد می شود که گاهی به دلیل شدت درد و پاسخ نگرفتن از مصرف مسکن ها، جراحی برداشتن رحم توصیه می شود، البته این روش درمانی چندان مفید نیست.
از مشکلات دیگری که منجر به جراحی رحم می شود، می توان به بدخیمی ها یا سرطان های رحم، دهانه رحم یا تخمدان ها اشاره کرد.بیماری دیگری که به برداشتن رحم و تخمدان ها منجر می شود، بیماری اندومتریوز است. در این بیماری بافت داخلی رحم در لگن یا روی تخمدان ها، لوله ها یا روده ها رشد می کند و موجب دردهای شدید لگنی بخصوص چند روز قبل از شروع قاعدگی می شود.از علل دیگر، دردهای شدید زمان عادت ماهانه است که به درمان های دارویی پاسخ نمی دهد و تنها راه باقیمانده، جراحی است.
در عفونت های لگنی شدید که منجر به ایجاد آبسه در تخمدان می شود، در مواردی که با آنتی بیوتیک نتوان جان بیمار را نجات داد، اقدام به جراحی می کنیم.از بیماری های دیگر رحمی می توان به آدنومیوز اشاره کرد. در این بیماری خانم میانسال با خونریزی‌های طولانی و درد شدید در دوران قاعدگی مراجعه می کند. چنانچه این بیماری تشخیص داده شود، درمان دارویی ندارد و در نهایت تنها راه درمان، جراحی و برداشتن رحم است.پزشک زنان در موارد اورژانسی مانند خونریزی شدید پس از زایمان نیز مجبور به خارج کردن رحم برای کنترل خونریزی است و هدف نجات جان مادر است.
اما کدام دسته از بیماری ها و عوارض ناشی از آنها، گزینه برداشتن رحم و گاهی تخمدان ها را برای بیمار اجتناب ناپذیر می کند؟
* فیبروم های بزرگ، دردسری برای رحم
به میوم های رحمی که در اصطلاح عامیانه به نام فیبروم شناخته می شوند به عنوان یکی از دلایل شایع در انجام هیسترکتومی می‌باشد. فیبروم ها رویش های اضافه ای از بافت عضلانی رحم هستند که معمولا در بیشتر خانم های بالای 35 سال ایجاد می شوند.
زمانی که میوم در جایی از رحم قرار گرفته است که به خونریزی غیرطبیعی منجر می شود یا آن قدر بزرگ است که به اندام های مجاور در شکم و لگن مثل روده یا کلیه فشار می آورد باید خارج شود. در سنین پایین تر معمولا فقط میوم ها خارج می شوند ورحم حفظ می شود، اما در سنین بالاتر و نزدیک به یائسگی معمولا کل رحم خارج می‌شود، چرا که با حفظ رحم امکان تشکیل میوم‌های جدید وجود دارد.
در بیمارانی که با خونریزی شدید واژینال مراجعه می‌کنند و به درمان‌های دارویی پاسخ نمی‌دهند یا این که فیبروم های بزرگ رحمی دارند که به قسمت های مهم لگنی مثل کلیه ها و حالب فشار می آورد چاره ای جز تخلیه رحم وجود ندارد.
* اندومتریوز با دردهای شدید لگنی
در این بیماری بافت اندومتر (لایه داخلی رحم) به طور نابجا در بافت ماهیچه ای رحم یا داخل فضای لگن وجود دارد و با تغییرات هورمونی ماهانه این بافت های نابجا نیز مثل بافت طبیعی رحم تحریک می شوند و ایجاد درد می کنند. گاهی آن قدر درد شدید است که برای خلاصی از آن و بازگرداندن کیفیت عادی به زندگی فرد، باید رحم وی را خارج کرد.
* خداحافظی با رحم و تخمدان ها به دلیل بدخیمی ها
از دیگر مواردی که به هیسترکتومی منجر می شود انواع سرطان های دهانه رحم، رحم یا تخمدان ها هستند که هیسترکتومی به عنوان بخشی از اقدامات درمانی برای بیمار انجام می شود. در موارد بدخیمی رحم یا تومورهای تخمدان، درآوردن تخمدان ها الزامی است. همچنین وقتی سن بیماری بالای 55 سال است و کیست های عودکننده تخمدان یا کیست های خوش خیم رحمی و خونریزی های شدید دارد، ناگزیر به تخلیه رحم و تخمدان است.
خارج کردن رحم حین زایمان
در مورد همه اندام های بدن در صورت بروز بیماری، تمامی تلاش بر حفظ آن عضو است، اما در مواردی که حفظ عضو با سلامت بیمار منافات دارد مجبور به برداشتن آن می شویم.گاهی حین زایمان یا سزارین نیز شرایطی پیش می آید که ناگزیر از خارج کردن رحم هستیم؛ مثلا رحم بعد از تولد نوزاد جمع نمی شود و جان مادر درمعرض خطر قرار می گیرد یا به علت چسبندگی جفت و نفوذ آن به لایه های عضلانی رحم، امکان خروج کامل آن وجود ندارد و مجبور به خروج رحم حین زایمان یا سزارین می شویم. در این حالت هیسترکتومی تنها با هدف حفظ جان مادر انجام می شود و مسلما مادری که چنین تصمیمی برایش گرفته شده در شرایط بحرانی و در مرز مرگ و زندگی قرار دارد.
همیشه تخمدان ها برداشته نمی شود
در زمان هیسترکتومی گاهی تخمدان ها هم برداشته می شود. این در صورتی است که مشکلی در تخمدان ها وجود داشته باشد (مثلا وجود کیست تخمدان در خانمی که به علت خونریزی شدید هیسترکتومی می شود.) در صورتی که تخمدان ها کاملا سالم باشند تا 65 سالگی حفظ می شوند؛ چراکه تخمدان ها محل تولید هورمون های مهم در زنان هستند که در سلامت عمومی و باروری وی نقش دارند. حتی پس از یائسگی که ترشح هورمون های جنسی از تخمدان ها متوقف می شود ترشح برخی هورمون های دیگر از تخمدان ادامه دارد و به همین دلیل سعی در حفظ تخمدان ها در زمان عمل حتی در صورت یائسگی فرد می‌شود.
انواع روش های برداشتن رحم
به سه روش می توان رحم را برداشت:
* اول از راه شکم که با برش شکمی انجام می شود.
* دوم از راه واژن که بدون برش شکمی کار انجام می شود و روش بسیار خوبی است که میزان عوارض آن از جراحی شکمی کمتر است.
* سوم روش لاپاراسکوپ (جراحی با حداقل برش) که در بیماران خاص قابل انجام است و مزایای خاص خودش را دارد.
بهترین روش، جراحی از طریق واژن است که در صورتی که بیمار شرایط آن را داشته باشد، انجام می شود.
عوارض عمل هیسترکتومی
اگر خانم پس از سن یائسگی باشد، عوارض خاصی برای بیمار ندارد؛ ولی اگر قبل از سن یائسگی باشد شانس حاملگی را از بیمار می گیرد و درآوردن تخمدان ها عوارض یائسگی برای بیمار دارد.عضی بیماران از نظر میل جنسی دچار مشکل می شدند که البته با مشاوره های روانپزشکی به بیمار کمک زیادی می توان کرد.البته پس از دو ماه مراقبت بیمار به حالت طبیعی زندگی بر می‌گردد و در مطالعات انجام شده روی زنان که جراحی شده اند نشان می دهد میل جنسی پس از مدتی به حالت طبیعی برمی‌گردد.
البته بیمار باید از عوارض عمل مطلع شود، چون رحم و تخمدان نزدیک اعضای حیاتی مثل حالب و کلیه ها هستند و ممکن است این اعضا طی عمل جراحی آسیب ببینند و این که بیمار بداند ممکن است مدتی پس از عمل، درد داشته باشد. همچنین پس از عمل حداقل دو ماه از اعمال جنسی خودداری کند و وسایل سنگین بلند نکند و ورزش های سنگین انجام ندهد.
جراحی با هدف پیشگیری و نه درمان
وقتی لزوم انجام هیسترکتومی برای درمان مشکل خاصی از بیمار باشد و بیماری رحم تشخیص داده شده باشد انجام آن از نقطه نظر درمانی برای شخص ضرورت دارد، اما به گفته دکتر تقی‌پور، در مواردی مثل سرطان روده بزرگ، قبل از درگیری رحم اقدام و توصیه به برداشتن رحم می‌شود. همچنین در مواردی که ضایعات پیش سرطانی در دهانه رحم یا خود رحم توسط نمونه‌‌های پاتولوژی اثبات شده است برداشتن کامل رحم به منظور پیشگیری از گسترش ضایعه توصیه می‌شود.
برداشتن رحم، بدون عارضه نیست
همچون هر جراحی دیگری، هیسترکتومی نیز با عوارض جسمی و روحی همراه است که البته در هر شرایطی و برای همه بیماران اتفاق نمی‌افتد. در مورد این نوع جراحی یکی از عوارض بسیار شایع، اتساع بیش از حد مثانه است که از آسیب مثانه یا ناتوانی بیمار از شروع مرحله ارادی دفع ادرار ناشی می‌شود. از دیگر عوارض احتمالی این عمل جراحی نارسایی کلیه، آسیب مثانه، آسیب روده و بروز خونریزی شدید است.
نگرانی از به خطر افتادن قدرت زنانگی
بسیاری از زنان چنین تصور می‌کنند برداشتن رحم، سبب از بین رفتن قدرت زنانگی آنان می‌شود و ارضای جنسی را کاهش می‌دهد یا بر مشکلات بین آنان و همسرانشان می‌افزاید.
برای به حداقل رساندن این نوع نگرانی‌ها آماده‌سازی و مشاوره قبل از جراحی ضرورت دارد. میزان بروز اختلال عملکرد جنسی بعد از هیسترکتومی از 10 تا 20 درصد متغیر است. هیسترکتومی در اکثر بیماران، پیامد روانی ایجاد نمی‌کند و عملکرد جنسی را کاهش نمی‌دهد. بررسی‌ها نشان داده است عمل جراحی برداشتن رحم تأثیری در روابط زناشویی ندارد، مگر این‌که برداشتن رحم همراه با برداشتن تخمدان‌ها باشد که با کاهش میل جنسی و خشکی واژن همراه خواهد بود که در این صورت استفاده از لوبریکانت‌ها و هورمون‌‌های موضعی می‌تواند در درمان موثر باشد.
وقتی هیسترکتومی زودتر یائسه تان می‌کند
اگر هیسترکتومی همراه با برداشتن هر دو تخمدان باشد، در واقع یائسگی زودرس برای بیمار ایجاد می‌شود و عوارض یائسگی بروز خواهد کرد. دکتر تقی‌پور با اشاره به این مساله توضیح می‌دهد: اگر عوارض یائسگی، بویژه گر گرفتگی شدید باشد می‌توان از هورمون درمانی جایگزین استفاده کرد که البته هورمون درمانی هم شرایط خاصی دارد. برای پیشگیری از پوکی استخوان نیز توصیه به مصرف مکمل‌‌های کلسیم و ورزش منظم و مرتب و داروهای پیشگیری‌کننده پوکی استخوان می‌شود. وی تاکید کرد: بی‌شک در سبک زندگی فرد با توجه به قطع هورمون‌‌های تخمدانی و کاهش متابولیسم بدن باید تغییراتی داده شود، از جمله آن که نوع تغذیه از نظر کالری دریافتی و موادغذایی حاوی کلسیم بالاتر باید مدنظر قرارگیرد و میزان تحرک شخصی نیز باید به عنوان یکی از راه‌‌های پیشگیری از پوکی استخوان افزایش پیدا کند.
مراقبت پس از عمل برداشتن رحم
1- داروهای تجویز شده توسط پزشک را استفاده نمایید.
2- اگر پانسمان شما ضد آب است، دوش گرفتن کوتاه مدت و ایستاده مجاز است و اگر ضدآب نیست تا سه روز نباید با آب تماس پیدا کند.
3- روز سوم، پانسمان روی زخم را بردارید و پس از یک دوش کوتاه و ایستاده، زخم محل عمل را با شامپو و ترجیحا شامپو بچه بشویید و با سشوار خشک کنید. از این به بعد باید روزانه زخم شسته و خشک گردد.
4- بین روزهای 7 تا 10 پس از عمل، به پزشک معالج خود مراجعه کنید.
5- اگر نمونه رحم شما به آزمایشگاه ارسال شده است، جواب آن را از آزمایشگاه بگیرید و به پزشک معالج خود نشان دهید.
6- در صورت بروز هر گونه تب، تورم، ترشح و کبودی موضع عمل یا خونریزی واژینال، پزشک خود را مطلع سازید.
7- در روزهای اول پس از عمل، پیاده روی در داخل منزل را فراموش نکنید.
8- یبوست می تواند برای شما خطرآفرین باشد. بنابراین با رژیم غذایی مناسب یا خوردن ملین از یبوست پرهیز کنید.
9- از انجام کارهای سنگین و برداشتن بار سنگین، تا دو ماه پس از عمل خودداری کنید.
10- حداقل تا 40 روز از نزدیکی با همسر خود پرهیز کنید.
11- ویزیت مجدد شما 40 روز پس از عمل و قبل از شروع فعالیت های معمولی و نزدیکی با همسر است.
خطرات عمل جراحی هیسترکتومی
هیسترکتومی معمولا بسیار بی‌خطر است. اما در هر عمل جراحی عوارضی ممکن است رخ دهد.لخته شدن خون در رگ‌ها، عفونت، خونریزی شدید و حساسیت به داروهای بیهوشی، برخی از شایع‌ترین عوارض جراحی هستند.
عوارض احتمالی دیگر نیز عبارتند از:
- آسیب مجاری ادرار، مثانه یا مقعد در طول جراحی که ممکن است برای ترمیم آن، به جراحی اضافی نیاز پیدا شود.
- فقدان عملکرد طبیعی تخمدان، باعث کاهش سطح استروژن و خشکی واژن می‌شود.
- شروع زودرس علایم یائسگی به‌دلیل برداشتن تخمدان
- تشکیل بافت اسکار و چسبندگی‌های شکمی
هیسترکتومی برای خانم‌هایی مطلوب است که دیگر قصد بچه‌دار شدن ندارند و از به‌کاربردن درمان‌های بی‌نتیجه و متعدد هم خسته شده‌اند.
با برداشتن رحم، میل جنسی از بین می رود؟
یکی از اصلی ترین نگرانی هایی که خانم ها درخصوص برداشتن رحمشان دارند، این است که میل جنسی شان را از دست بدهند و این مسئله روی زندگی زناشویی شان تاثیر منفی بگذارد. در حالی که واقعیت این است که در اغلب موارد، یعنی در بیش از 80 درصد جراحی های هیسترکتومی، با برداشتن رحم، نه میل جنسی کم می شود و نه قدرت ارضای جنسی پایین می آید. البته اگر در عین عمل جراحی، علاوه بر رحم، تخمدان ها نیز برداشته شوند، فرد تا حدی دچار خشکی واژن می شود، چون ترشح هورمون های تخمدانی در بدنش کم خواهدشد. این وضعیت ممکن است روی توانایی جنسی فرد اثر بگذارد که با هورمون درمانی و استفاده از ترکیبات روان کننده مشکلات بیمار قابل رفع خواهندبود.