ناباروری به عدم توانایی در حامله شدن پس از انجام تلاش‌های مکرر برای بارداری گفته می‌شود. همچنین ناباروری به عدم توانایی زن در گذراندن دوره کامل حاملگی و به دنیا آوردن فرزند نیز اطلاق می‌شود. معمولاً در صورتی که زوج پس از ۱۲ ماه تلاش برای حاملگی، موفق نشدند یکی از آن‌ها یا هر دو نابارور هستند.
درمان ناباروری به روش لقاح مصنوعی (In Vitro Fertilization-IVF)
تکنیک لقاح مصنوعی (IVF) برای درمان ناباروری‌های ناشی از موارد زیر کاربرد دارد:
فاکتور لوله‌ای:
در افرادی که تحت عمل TL (بستن لوله‌های رحمی) قرار گرفته‌اند، روش IVF در غالب موارد جایگزین روش قدیمی باز کردن لوله‌ها شده است؛ همچنین هرگونه اختلال در عملکرد مناسب لوله‌ها از جمله چسبندگی اطراف لوله‌ها ناشی از عفونت‌های لگنی و یا سایر دلایل می‌تواند از علل مهم انجام IVF باشد.
فاکتور مردانه:
• مشکلات مربوط به از بین رفتن اسپرم و یا تخمک در محیط رحم به دلیل فعالیت سیستم ایمنی
• ناتوانی اسپرم برای نفوذ به داخل موکوس سرویکس و یا زنده ماندن در آن
• تعداد کم اسپرم‌ها
مشکلات تخمک‌گذاری:
• در سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) و سایر اختلالات تخمک‌گذاری که به درمان‌های معمول پاسخ نداده‌اند.
• در شرایطی که تخمدان‌ها، تخمک آزاد نمی‌کنند.
• عواملی که ممکن است منجر به عدم تخمک‌گذاری شوند شامل آسیب، تومور، ورزش بیش از حد و گرسنگی شدید.
• مصرف برخی داروها نیز ممکن است منجر به اختلالات تخمک‌گذاری شود.
سن بالا:
حتی در بهترین مراکز IVF در دنیا، آمار موفقیت IVF در سن‌های بالاتر از ۳۵ سالگی شروع به افت می‌کند. در نتیجه خانم‌های با ۳۵ سال سن و مشکل ناباروری، باید به طور جدی به فکر راه‌حل باشند و آن دسته از بیمارانی که با مشکل نبود سلول‌های تخمک با کیفیت مواجه هستند، باید از اهداکنندگان تخمک که توسط مرکز ناباروری، سلامتی‌شان تأیید شده است، بهره گیرند.
آندومتریوز:
زمانی اتفاق می‌افتد که بافت رحم در خارج از رحم رشد می‌کند. این مشکل اغلب بر عملکرد اسپرم، تخمک، تخمدان‌ها، رحم و لوله‌های فالوپ اثر می‌گذارد.
مشکلات رحم یا لوله‌های فالوپ
-
افزایش پرولاکتین: پرولاکتین هورمونی است که باعث تولید شیر در پستان‌ها می‌شود. سطح بالای این هورمون در زنانی که باردار نیستند یا فرزند شیرخوار ندارند ممکن است بر تخمک‌گذاری اثر داشته باشد.
تکنیک IVF اولین راه حل برای درمان ناباروری نیست بلکه پس از آزمودن سایر روش‌ها مانند مصرف داروهای باروری و انجام جراحی باید نسبت به انجام آن اقدام نمود.
فرآیند انجام IVF
به طور معمول باید تخمک و اسپرم در درون بدن زن با یکدیگر ترکیب شوند. چنانچه تخمک بارور شده به دیواره رحم متصل شود و شروع به رشد کند، نوزاد در پایان سیکل حاملگی متولد خواهد شد. به این فرآیند، حاملگی طبیعی می‌گویند.
روش IVF یک تکنولوژی کمک به بارداری می‌باشد که از سال ۱۹۷۸ توانسته است با موفقیت انجام شود.
این روش در پنج مرحله انجام می‌شود:
مرحله اول (تحریک تخمک‌گذاری)
در این مرحله به منظور افزایش تولید تخمک، به زن داروهایی داده می‌شود. تخمدان‌های یک زن به طور طبیعی در هر ماه یک یا دو تخمک آزاد می‌کند. داروهای باروری باعث می‌شود که تخمدان‌ها چند تخمک تولید کنند.
مرحله دوم (بازیابی تخمک)
در این مرحله یک عمل جراحی کوچک انجام می‌شود تا تخمک را از بدن زن خارج کنند. این جراحی نیازی به بیهوشی کامل ندارد. پزشک با استفاده از تصویربرداری اولتراسوند ترانس‌واژینال و با کمک یک سوزن نازک که از واژن داخل می‌شود، تخمک را از تخمدان‌ها بیرون می‌کشد. پس از عمل ممکن است کمی درد در ناحیه شکم احساس شود که طی ۲-۱ روز برطرف می‌گردد.
مرحله سوم (تلقیح درون رحمی)
در این مرحله اسپرم مرد جمع‌آوری شده و در محیط کنترل شده نگهداری می‌شود. به ترکیب کردن اسپرم و تخمک تلقیح می‌گویند. معمولاً پس از چند ساعت کنار هم گذاشتن تخمک و اسپرم، عمل تلقیح انجام می‌شود. اگر پزشک تشخیص دهد که شانس باروری کم است، در آزمایشگاه اسپرم را مستقیماً به تخمک تزریق می‌کند. به این عمل، تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI) می‌گویند. به طور معمول در تمامی باروری‌ها به روش لقاح مصنوعی، ICSI یا همان Microinjection انجام می‌شود.
مرحله چهارم (کشت جنین)
وقتی تخمک بارور شده تقسیم می‌شود، یک جنین شکل می‌گیرد. در آزمایشگاه به طور مرتب جنین را چک می‌کنند تا مطمئن شوند به طور طبیعی رشد می‌کند. بعد از ۵ روز، جنین دارای تعداد زیادی سلول در حال تقسیم است.
در برخی آزمایشگاه‌ها با توجه به سفارش افراد یا سابقه ژنتیکی پدر و مادر، عملیات PGD یا تشخیص ژنتیکی پیش از انتقال جنین انجام می‌شود. این عمل در مواردی صورت می‌گیرد که پدر و مادر سابقه اختلالات ژنتیکی جدی را در خانواده خود داشته باشند یا اینکه مادر به دلیل وجود اختلال ژنتیکی در جنین، سقط‌های مکرر داشته است. فعالیت‌هایی که در این عمل انجام می‌گیرد شامل برداشتن جنین ۳-۲ روزه (دارای ۸ سلول) و مطالعه ژنتیکی ۲-۱ سلول از آن است. پس از اطمینان از سلامت جنین، تخمک‌هایی که طی این فرآیند مورد استفاده قرار نگرفته‌اند، به رحم مادر منتقل می‌شوند. از این روش برای تعیین جنسیت جنین نیز استفاده می‌شود.
روش دیگر برای تعیین جنسیت جنین، مرتب کردن اسپرم‌ها پیش از تلقیح است که عبارت از سانتریفیوژ کردن اسپرم‌ها با جداسازی اسپرم‌های X (با دانسیته بیشتر) از اسپرم‌های Y (با دانسیته کمتر) می‌باشد.
مرحله پنجم (انتقال جنین)
معمولاً ۵-۳ روز پس از لقاح، جنین به داخل رحم مادر منتقل می‌شود. این عمل در حالی که بیمار هوشیار است، انجام می‌گیرد. طی این عمل، پزشک یک لوله نازک (کاتتر) که حاوی جنین است را از طریق واژن به رحم مادر انتقال می‌دهد. پزشک معمولاً در هر مرتبه، بیش از یک جنین به رحم منتقل می‌کند زیرا ممکن است تخمک به دیواره رحم نچسبد و عمل انتقال جنین موفقیت‌آمیز نباشد. بنابراین در این روش، امکان حامله شدن بیش از یک جنین نیز وجود دارد.
درصد موفقیت عمل IVF
میزان موفقیت عمل IVF به عوامل متعددی از جمله وضعیت بیمار و کیفیت انجام عمل بستگی دارد. احتمال موفقیت IVF معمولاً ۴۰-۳۵ درصد است که با افزایش سن مادر کمتر می‌شود.